**مراجعات زن باردار در طول دوران بارداري در حالت طبيعي به شرح ذيل مي باشد :

۶ ماه اول بارداري : ماهي يكبار
ماه ۷ و۸ بارداري : هر ۱۵ روز يكبار
ماه ۹ بارداري : هفته اي يكبار

***مراقبتهاي دوران بارداري شامل موارد زير مي باشد :

**تشكيل پرونده و معاينه كامل خانم باردار از جمله معاينه قلب وريه :

پس از خوشامد گوئي به زن باردار از او خواهش كنيد در محل مناسب و راحتي نزديك شما بنشيند پس از معرفي و آشنائي با او اولين مراقبت را با پر كردن فرم مربوطه انجام دهيد .
*اندازه گيري و كنترل منظم وزن و فشار خون و اندازه گيري قد:

در اولين مراجعه براي بدست آوردن نمايه توده بدني زن باردار طبق این فرمول عمل می کنیم : وزن تقسيم بر قد ( به متر ) به توان دو ، که این کار جهت تشخيص مقدار افزايش وزن در طول دوران بارداري انجا م می شود.

با توجه به عدد به دست آمده افزایش وزن زن باردار به شکل زیر می باشد :

نمایه توده بدنی میزان مجاز افزایش وزن
۱۰تا ۲۰ (لاغر ) ۵/۱۲ تا ۱۸ کیلو گرم
۲۰ تا ۲۵ (طبیعی ) ۵/۱۱ تا ۱۶ کیلو گرم
۲۶ تا ۳۰ (چاق ) ۷ تا ۵/۱۱ کیلو گرم
۳۰ به بالا (خیلی چاق ) کمتر از ۷ کیلو گرم

**اندازه گيري قد :

-شخص را بدون كفش در مقابل خط كش اندازه گيري قرار داده و يا جلوي متر نصب شده به حالت ايستاده قرار دهيد بطوريكه صورتش به طرف شما قرار گيرد و شانه هايش صاف و پشت سرش با خط كش يا متر تماس پيدا كند .
-با خط كش كوچك و يا مداد كه بر سرش قرار داده ايد نمره مقابل را بخوانيد .

**اندازه گيري ارتفاع رحم وتعيين ميزان رشد جنين :

براي اين كار زن باردار به پشت دراز كشيده و پاها را به طرف شكم جمع و كمي باز نگه دارد ، در طرف چپ مادر ايستاده و دست راست خود را به آرامي در نقطه اي كه فكر مي كنيد بالاترين حد رحم است بگذاريد و با تمام سطح كف دست اين كار را انجام دهيد.

*معمولاّ از ماه سوم به بعد مي توان اندازه رحم را كاملاّ از روي شكم به شرح زير لمس كرد :

- در ماه چهارم ،قله رحم در حدود ۴ تا ۵ انگشت بالاي ناحيه تناسلي( عانه ) است .
- در ماه پنجم، بين ناف و عانه .
- در ماه ششم،در ناحيه ناف .
- در ماه هفتم ،۳ پهناي انگشت بالاي ناف
- در ماه هشتم ،۶ پهناي انگشت بالاي ناف
- در ماه نهم ،زير استخوان جناغ سينه
- در ماه آخر ۳ انگشت پائين تر از جناغ سينه

**تعيين وضعيت قرار گرفتن جنين در رحم:
در هفته هاي آ خر بارداري كه در حيطه كاري شما نمي باشد .

**بررسي وجود علايم خطر در مادر
**گوش دادن به صداي قلب جنين :

براي شنيدن صداي قلب جنين بهتر است مادر به پشت بخوابد و شما با استفاده از گوشي مامائي صداي قلب جنين را به مدت يك دقيقه شمارش نمائيد ،صداي قلب جنين در حالت طبيعي ۱۲۰ تا ۱۶۰ بار در دقيقه است .

** انجام آزمايشهاي مورد نياز در بارداري **معاينه دهان ودندان و ساير معاينات مورد نياز
**تزريق واكسن كزاز و ديفتري با در نظر گرفتن سابقه واكسيناسيون مادر
**آ موزش نكات بهداشتي در مورد تغذيه ، استراحت ، بهداشت فردي . علايم خطر و …
** تجويز قرص اسيد فوليك ، قرص آهن و مولتي ويتامين با توجه به سن حاملگي.

** مشخص نمودن گروههاي پر خطر (سن زير ۲۰ سال ،با لاي ۳۵ سال ،بيش از ۳ فرزند و داشتن كودك زير ۲ سال )

***تغييرات بدن مادر باردار :

** رحم وافزايش وزن مادر :

رحم كه يك كيسه عضلاني ودر حالت عادي به شكل يك گلابي است ، در حاملگي وبا رشد جنين به تدريج بزرگتر مي شود تا حدي كه جنين ، جفت وكيسه آب را در خود جاي مي دهد . در پايان سه ماهه اول بارداري ، رحم به اندازه اي بزرگ است كه در معاينه ، لبه آن در پايين شكم لمس مي شود . به تدريج در سه ماهه دوم با پيشرفت بارداري، قسمت فوقاني رحم در بالاي ناف لمس ميشود . وزن اغلب خانمها در سه ماهه اول ۱ تا ۵/۱ كيلو گرم ودر سه ماهه دوم ۵/۴ تا ۵كيلو در سه ماهه سوم ۵ تا ۵/۵كيلوگرم اضافه مي شود در پايان حاملگي به طور متوسط حدود۸ تا ۱۲ كيلو گرم اضافه وزن خواهد داشت .
**طريقه كنترل وزن :

-بدون كفش باشد .
-مقدار لباس كم باشد .
-حتي الا مكان در ساعات معيني از روز وزن گردد .
-تعادل ترازو بررسي گرددو عقربه ترازو روي صفر باشد .

**پستانها :

در بارداري پستانها به تدريج بزرگ ودردناك شده ، برآمدگي كوچك اطراف نوك پستان برجسته وهاله اطراف آن تيره رنگ مي شود وبا رشد غدد شيري ، پستان براي شيردهي آماده مي شود . از ماه پنجم به بعد ممكن است مايع زرد و شفافي از پستان خانم باردار ترشح شود ، در اين موارد بايد فقط با آب ولرم نوك پستانها را شستشو داد .

** خلق وخوي :

در اوايل دوران بارداري همراه با شروع تغييرات ناشي از حاملگي ، معمولا تغييراتي در خلق وخوي و احساسات برخي از خانمها ديده مي شود كه امري طبيعي است در سه ماهه دوم به دليل احساس حركات جنين دوره لذت بخشي براي خانمها خواهد بود اما در اواخر حاملگي مادر معمولا بي حوصله وعجول است .

** پوست :

در حاملگي خطوط تيره رنگي روي شكم خصوصا از ناحيه ناف به طرف پايين وتركهايي در پوست شكم وگاهي پستان ورانها ظاهر مي شود كه به علت تغييرات هور موني بوده و طبيعي است . چرب نگه داشتن اين نواحي تا حدي از زياد شدن تركهاي حاملگي جلوگيري مي كند همچنين در بعضي از خانمها ، لكه هاي قهوه اي رنگ نا منظم در صورت ظاهر مي شود كه آن را ماسك حاملگي گويند .معمولا بعد از زايمان اين لكه ها ناپديد يا بسيار كمرنگ مي شوند .

***شكايات شايع در دوران بارداري :

**تهوع همراه با استفراغ يا بدون آن :

اين حالت بخصوص به هنگام صبح ، يكي از اولين نشانه هاي حاملگي واز عوارض شايع اين دوران است كه اغلب در اواخر ماه سوم خود به خود بهبود مي يابد. براي مقابله با اين ناراحتي خوردن يك تكه نان برشته يا بيسكويت قبل از برخاستن از رختخواب ، مصرف غذا به مقدار كم ولي در دفعات زياد در طول روز ، خودداري از خوردن غذاهاي نفاخ ، چرب وپر ادويه توصيه مي شود در صورت داشتن استفراغهاي شديد ومكرر به پزشك ارجاع شود .

**تكرر ادرار :

در ابتداي بارداري معمولا به علت بزرگ شدن رحم وفشار آن بر روي مثانه دفعات ادرار كردن بيشتر مي شود . در اواخر بارداري نيز با پايين آمدن سر جنين به داخل لگن وفشار ناشي از آ ن دوباره تكرر ادرار ديده مي شود .توصيه مي شود خانم باردار از مصرف مايعات قبل از خواب خودداري كند ، ضمنا هرگز ادرار خود را نگه ندارد زيرا اين كار باعث مشكلات ادراري مي شود . در صورتي كه تكرر ادرار همراه با سوزش ودرد زير شكم باشد نشانه عفونت ادراري است وبايد به پزشك مراجعه كرد .

**خستگي وخواب آلودگي :

در اوايل حاملگي بيشتر زنان احساس خستگي و خواب آلودگي مي كنند . معمولا اين حالت بعد از ماه چهارم بر طرف مي شود . استراحت بيشتر و تغذيه صحيح در اين مواقع لازم است .

**يبوست :

بسياري از خانمها كه در حالت عادي اجابت مزاج طبيعي دارند ممكن است به علت تغييرات هورموني وكند شدن حركات روده وكاهش فعاليت جسمي در حاملگي دچار يبوست شوند . مصرف زياد مايعات در طول روز ( حدود ۶ ليوان در روز ) استفاده از ميوه وسبزيجات تازه ، مصرف غذاهاي حاوي فيبر زياد مثل نان سبوس دار وعادت به اجابت مزاج در ساعات معيني از روز در جلوگيري از اين حالت موثر است .مصرف ملين توصيه نمي شود .

**تنگي نفس :

به علت بزرگ شدن رحم وافزايش فشار آن به قسمت پايين ريه ها ونيز اثرات هورمونهاي مربوط به بارداري ، ممكن است مختصري احساس تنگي نفس و تند شدن تنفس ايجاد شود . گذاشتن چند بالش زير سر و شانه ها و قرار گرفتن به حالت نيمه نشسته و اجتناب از پر خوري در كاهش تنگي نفس به هنگام خوابيدن كمك مي كند . در صورت پيشرفت اين حالت حتما بايد با پزشك يا ماما مشورت شود . در ماه آخر بارداري ، زماني كه سر جنين در داخل لگن قرار مي گيرد ، نفس كشيدن براي مادر راحت تر مي شود .
**زياد شدن ترشحات مهبل :

در طول حاملگي ترشحات واژن افزايش مي يابد كه اين ترشحات سفيد يا بي رنگ ، غليظ و بدون بو است .در اين موارد لازم است ناحيه تناسلي خشك نگه داشته شده و بهداشت رعايت شود . در صورتي كه رنگ ترشحات زرد يا مايل به سبز شده با خارش ، سوزش ويا بوي بد همراه باشد بايد به پزشك يا ماما مراجعه شود .

**گرفتگي عضلات پا :

از نيمه دوم بارداري به علت بزرگي رحم و فشار روي اعصاب ، گرفتگي عضلات پاها شايع است گرم نگه داشتن وماساژ عضلات ، باعث كم شدن گرفتگي عضلات وكاهش درد مي شود . چنانچه با اين اقدامات گرفتگي عضلات رفع نشد ، ممكن است علت آن ،‌اختلال كلسيم باشد . در اين صورت بهتر است با پزشك مشورت شود .

**كمر درد و پشت درد :

در برخي خانمها بزرگ شدن رحم باعث انحراف مهره هاي كمر به سمت جلو شده ودرد پشت وكمر ايجاد ميكند . استراحت وپوشيدن كفش پاشنه كوتاه ، استفاده از كمر بند مخصوص حاملگي ، انجام حركات ورزشي مناسب وگرم نگه داشتن اين قسمتها در كاهش درد مؤثر است .توصيه مي شود اين مادران بر روي تشكهاي سفت بخوابند .

**واريس :

در حاملگي گاهي به علت افزايش وزن بدن ، سنگيني رحم وفشار آن به رگهاي بزرگ در لگن وسياهرگهاي پشت ران وساق پا ، جريان خون مختل شده وواريس ايجاد مي شود .در اين حالت عروق پا متورم ودردناك است درد وناراحتي ناشي از واريس را ميتوان با استراحت ونگه داشتن پاها( ساق وران ) در سطحي بالاتر از سطح بدن ، كم كرد .مادر بايد دراز كشيده وپاهاي خود را روي صندلي يا چند بالش قرار دهد واز ايستادن يا نشستن به مدت طولاني خودداري كند .پوشيدن جورابهاي مخصوص با مشورت پزشك با ماما نيز در اين موارد توصيه مي شود .

**درد كشاله ران :

با بزرگ شدن رحم ممكن است خانم باردار ، دردهاي مبهمي را در كشاله ران احساس كند . اغلب اين دردها با اسنراحت رفع مي شود .
اگر اين گونه دردها مداوم شد بايد به پزشك يا ساير كاركنان بهداشتي مراجعه شود .

**بي خوابي :

با افزايش ماههاي حاملگي به علت بزرگ شدن شكم ، حركات جنين ، درد پشت ، كمر درد وتنگي نفس به تدريج خوابيدن براي مادر مشكل ميشود . نوشيدن يك ليوان شير گرم قبل از رفتن به بستر ،گذاشتن كيسه آب گرم و نخوردن غذاهاي سنگين در رفع بيخوابي مؤثر است . از نيمه دوم بارداري بزرگي رحم و فشار آن به رگهاي خوني باعث اختلال در رسيدن خون به جفت ، جنين و بعضي اندامهاي زن باردار ميشود .براي خونسازي بهتر ، زن باردار بايد از خوابيدن به پشت خودداري كرده وبه پهلو بخوابد .

**سوزش سر دل :

يكي از شكايات شايع زنان حامله ميباشد كه معمولا در اثر برگشت محتويات معده به مري بوجود مي آيد . در اكثر خانمهاي باردار اين حالت خفيف است با مصر ف غذا با حجم كمتر ودر وعده هاي بيشتر ، حذف غذاهاي دير هضم ،چرب ، سرخ كرده و پر ادويه از رژيم غذائي و خودداري از تند خوردن غذا بهبود مييابد. بهتر است مصرف شكلات ، قهوه ، چاي و ساير نوشيدنيهاي حاوي كافئين محدود شود . در صورتي كه با رعايت اين موارد باز هم سوزش سر دل ادامه داشت به كاركنان بهداشتي مراجعه شود .

**خارش :

از نيمه دوم بارداري به بعد به علل مختلف از جمله بزرگ شدن رحم ، به تدريج عضلات و پوست شكم كشيده مي شود . در اين حالت بعضي از خانمها از خارش پوست شكم وگاهي ساير نواحي بدن شكايت دارند . پوشيدن لباسهاي گشاد وآزاد ، حمام كردن با آب ولرم و استفاده كمتر از صابون در محل خارش ، همچنين ماليدن محلولهاي نرم كننده براي كاهش خارش مفيد است . خاراندن پوست سبب خارش بيشتر ميشود بنابر اين بهتر است از اين كار خودداري ودر صورت شديد بودن خارش ويا ايجاد ضايعات پوستي در ناحيه خارش به پزشك يا ماما مراجعه شود .

**احساس ضعف وسستي :

به علت تغييرات هورموني ناشي از حاملگي ممكن است مادر احساس ضعف وبي حالي كند . در اين موارد استفاده از هواي تازه و محيط آرام ودور از ازدحام ، تنفس عميق ، انجام حركات ورزشي سبك ، خودداري از تغيير وضعيت ناگهاني مثلاّ از حالت نشسته به حالت ايستاده يا حالت خوابيده به نشسته توصيه مي شود .

**ويار :

بعضي از زنان در بارداري به مواد خاصي در اطراف خود حساس مي شوند ، مثلاّ از برخي بوها يا غذاها شديداّ ناراحت ميشوند ، يا بر عكس به خوردن برخي مواد تمايل پيدا مي كنند . ويار غذايي شديد ترين نوع ويار در حاملگي است . گاهي تمايلات ناجوري در خانمهاي باردار ديده ميشود . مانند خاك خوري ،خوردن برفك يخچال وساير مواد مضر . لازم است اين افراد ضمن خودداري از اين كار ، با پزشك يا ماما مشورت كنند . زيرا ممكن است اين حالت به علت كمبود ماده خاصي در بدن باشد .

***علائم خطر بارداري :

-خونريزي يا هر گونه لكه بيني
-كاهش حركات جنين در نيمه دوم بارداري ( بخصوص ماههاي آخر )
-آبريزش
-سردرد مداوم
-تاري ديد و سر گيجه
-تب ولرز
-ورم صورت ودستها
-استفراغهاي شديد و مداوم ويا خوني
-درد زير شكم يا درد مشابه درد قاعدگي ويا درد پهلوها
-افزايش ناگهاني وزن ( ۱ كيلو گرم در هفته يا بيشتر )
- سوزش ادرار
- زردي
- ضايعات پوستي مانند ضايعات آبله مرغان ، سرخجه و…

*نكته مهم :

خونريزي در نيمه اول حاملگي بخصوص سه ماهه اول اغلب از علائم سقط يا حاملگي خارج رحم ويا بچه خوره ( مول ) است . اين حالت در نيمه دوم حاملگي به ويژه سه ماهه سوم علامت جدا شدن زودتر از موعد جفت از ديواره رحم ويا پائين قرار گرفتن جفت در رحم است كه همه اين موارد برا ي مادر و جنين خطر آ‌فرين مي باشد .

***مراقبتهاي بهداشتي در بارداري :
**تغذيه :

همانطوريكه اشاره شد در دوران بارداري جنين كاملاّ وابسته به مادر است و مواد غذائي كه مادر مصرف مي كند از راه جفت به جنين مي رسد . بنابر اين تغذيه مناسب مادر باردار علاوه بر تامين سلامت خودش ، در سلامت جنين و نوزاد آينده هم نقش مهمي دارد . غذاي روزانه خانم باردار بايد داراي همه گروههاي غذائي باشد چون استفاده از يك گروه غذائي ، همه مواد لازم را تامين نمي كند .

*گروههاي غذائي عبارتند :

۱-گروه نان و غلات :

مواد غذائي اين گروه منبع خوبي براي توليد انرژي است . از قبيل انواع نان مخصوصاّنان سبوس دار مانند نان سنگگ ، برنج، ماكاروني ،جو ، گندم وذرت .

۲-گوشت ،حبوبات ، تخم مرغ و مغزها :

اين گروه غذائي پروتئين وآهن بدن را تاّمين مي كنند و مواد غذائي موجود در اين دسته براي خونسازي ، تكامل سيستم عصبي و رشد جنين لازمند . مانند انواع گوشت قرمز ، مرغ ، ماهي ، تخم مرغ و انواع مغزها ( گردو ، بادام ، پسته و …) انواع حبوبات به منظور جلوگيري از سرايت بيماريهاي انگلي حتماّ بايد گوشت كاملاّ پخته شود. ضمناّ مخلوط غلات و حبوبات مانند عدس پلو و لوبيا پلو ، منبع خوبي از پروتئين براي مادر باردار است .

۳-شير و فرآورده هاي آن مانند پنير ،‌ماست كشك :

مصرف اين مواد هم كليسم بدن را تاّمين ميكند وهم براي استخوان بندي جنين و شكل گيري و استحكام دندانهاي او در آينده ضروري است . علاوه بر كلسيم اين گروه داراي مواد مغذي ديگري مثل فسفر انواع ويتامينهاي آ و ب بوده و منبع تاّ مين پروتئين نيز ميباشد .

۴-سبزيها وميوه ها :

اين گروه شامل انواع سبزيها مثل كاهو ،هويج ، گوجه فرنگي ،سيب زميني ، جعفري و انواع ميوه هاي تازه وخشك است كه شامل ويتامينهاي مورد نياز بدن بخصوص ويتامين آ و ويتامين ث و مقداري آهن هستند . براي تامين ويتامين ث لازم است سبزيجات و ميوه جات بصورت تازه مصرف شود زيرا طبخ اين مواد ويتامين ث را از بين مي برد . در مورد مصرف سيب زميني توصيه مي شود ابتدا كاملا ّتميز شسته شده و با پوست پخته شود . با توجه به آ نچه گفته شد ، مصرف مقدار كافي مواد غذائي حاوي كلسيم ، پروتئين ، ويتامين ث و همچنين اسيد فوليك در دوران بارداري سلامت مادر و جنين را تاّ مين مي كند . اسيد فوليك ماده اي است كه مصرف
آ ن بخصوص در سه ماهه اول بارداري براي رشد سيستم عصبي جنين لازم است . سبزيجاتي مثل گل كلم و اسفناج منبع خوبي براي اسيد فوليك ميباشد .

**روابط زناشوئي :
تمايل جنسي زنان باردار در مراحل مختلف حاملگي تغيير مي كند . احساس لذت بيشتر ويا حتي تنفر از داشتن نزديكي در بارداري كاملاّ طبيعي است . تمايلات جنسي مردان هم ممكن است تغيير كند . در يك حاملگي سالم ، نزديكي تا قبل از ماه آخر ضرري ندارد . مشروط به اينكه راحتي زن رعايت شده و وضعيت قرار گرفتن بدن او طوري باشد كه به شكم وي فشار وارد نشود

*نکته مهم:
خانمهائي كه در حاملگي هاي قبلي خود سابقه سقط ، خونريزي ، پارگي كيسه آب و زايمان زودرس دارند ، بايد از نزديكي در سه ماه اول و آخر بارداري خودداري كنند .

**بهداشت دهان ودندان :

با توجه به اهميت مراقبت از دندانها در حاملگي ، زن باردار بهتر است در طول بارداري حداقل يكبار توسط دندانپزشك معاينه شود . حداقل يكبار مسواك زدن در روز ( قبل از خواب )ضروري است . با پيشرفت حاملگي به علت افزايش ترشح هورمونها ممكن است لثه ها متورم و پر خون شده و خونريزي از لثه ها پيش آيد ، اگر خونريزي زياد شده و بيش از چند روز ادامه يابد لازم است با دندانپزشك مشورت شود .

**بهداشت روان :

آرامش مادر از مسائلي است كه امروز بسيار مورد توجه قرار دارد . ثابت شده است كه اضطراب و هيجانات زن حامله بر سلامت جنين تاّثير مي گذارد . آرامش رواني مادر بخصوص نزديك زايمان اهميت زيادي دارد .

**مصرف دارو :

اكثر دارو ها ميتوانند از جفت عبور كرده و به جنين رسيده و اثرات زيانبار ي براي جنين ونوزاد ايجاد كنند . از آنجائي كه بيشترين اثرات سوء داروها و مواد مضر در سه ماهه اول حاملگي است لذا در اين مدت بايد از مصرف دارو بدون تجويز پزشك ، همچنين از كشيدن سيگار يا تنفس در فضاي آلوده به دود سيگار وهمچنين انجام هر نوع عكسبرداري پزشكي بدون اجازه پزشك خودداري شود .

**ورزش :

بهترين ورزش در بارداري ، پياده روي در هواي آزاد است . خانم باردار مي تواند حدود نيم ساعت در روز و حداقل سه بار در هفته پياده روي كند . راه رفتن باعث تقويت عضلات شكم شده ودر ماه هاي آخر به راحت انجام شدن زايمان كمك ميكند .انجام تمرينات بسيار ساده در بارداري ضمن حفظ اندام مادر در كاهش انقباض عضلات لگن وران و كاهش كمر درد و درد پشت مؤثر بوده و مادر را از نظر جسمي و رو حي براي زايمان آماده مي كند .
نكته مهم : از انجام ورزشهاي سنگين و حركاتي كه احتمال ضربه به شكم وجود دارد ، اجتناب كرده و چنانچه دچار تپش قلب شديد شده و عرق كرديد ورزش را متوقف كنيد .

**اجتناب از تماس با افراد بيمار :

ابتلاء مادر باردار به برخي بيماريهاي عفوني مثل سرخجه عوارض متعددي در جنين ايجاد مي كند . لذا زنان باردار بايد از تماس با افراد مبتلا به بيماريهاي عفوني مثل سرخجه ، هپاتيت و ‌آبله مرغان دوري كنيد .تزريق واكسن بيماريهائي مثل سرخجه و هپاتيت به زنان قبل از بارداري ، از ابتلاء آنان به اين بيماريها در دوران بارداري جلوگيري مي كند . در صورتي كه خانم باردار با افراد مبتلا به اين بيماريها تماس داشته و قبلاّ بر عليه آن ايمن نشده باشد ، حتماّ بايد با پزشك مشورت كند .

***تغييرات بدن مادر پس از زايمان :
**رحم :
پس از زايمان رحم كم كم به حالت اوليه خود برگشته و اندازه آن به سرعت كوچك تر مي شود . پوشش ضخيمي كه در ديواره رحم براي لانه گزيني جنين تشكيل شده بود ابتدا به شكل ترشحات خوني و سپس ترشح قهوه اي رنگ و پس از حدود ۱۰ روز به صورت ترشحات زرد يا سفيد رنگ ازمهبل خارج ميشود . البته ممكن است در برخي خانمها خونريزي در حد لكه بيني ، حتي تا حدود ۴۰ روز پس از زايمان نيز ادامه يابد . در اين موارد براي اطمينان بيشتر مي توان با پزشك يا ماما مشورت كرد . در اكثر مادراني كه كودك خودرا شير ميدهند به مدت ۵ تا ۶ ماه بعد از زايمان و گاهي تا زماني كه تغذيه كودك با شير مادر ادامه دارد ، قاعدگي اتفاق نمي افتد . ولي در زناني كه كودك خود را از پستان شير نمي دهند ، معمولاّ قاعدگي حدود ۴تا ۸ هفته بعد از زايمان اتفاق مي افتد . گاه اولين قاعدگي غير عادي و توام با خونريزي زياد و خروج لخته است و نبايد موجب نگراني شود ، ولي در صورت ادامه اين وضعيت بايد به پزشك مراجعه شود .
**پستان:

در روزهاي اول بعد از زايمان آغوز كه حاوي پروتئين بيشتر و مواد ايمن سازي مشابه واكسن است در پستانها توليد و ترشح آن تا ۵ روز ادامه يافته و سپس به شير تبديل مي شود . تغذيه نوزاد با آ غوز در روز هاي اول پس از تولد بسيار مفيد و ضروري است . مقدار شير در افراد مختلف ،متفاوت بوده و بستگي به دفعات شيردهي ، رژيم غذائي و حالات روحي مادر دارد .
**اندوه پس از زايمان :
برخي از مادران در روزهاي اول پس از زايمان احساس اندوه و غم بي دليل مي كنند كه معمولاّ زود گذر است و در افراد مختلف ، شدت آن متفاوت مي باشد . چنانچه اين حالت طولاني و مداوم شود ، مشورت با پزشك لازم است .

***علائم خطر پس از زايمان :

- تب ولرز
- خونريزي بيش از ميزان قاعدگي در هر زمان ويا ادامه خونريزي بيشتر از حد لكه بيني بعد از ده روز
- درد وورم ناحيه بخيه ها
- هر گونه درد ، قرمزي و تورم پستانها
- لمس توده يا درد و تورم و خروج ترشحات چركي از محل بخيه ها
- خروج ترشحات چركي و بد بو از مهبل
- درد زير دل يا درد ساق پا
- بي اختياري دفع ادرار و مدفوع ، درد يا سوزش هنگام ادرار كردن و تكرر ادرار
- افسردگي شديد
- سر گيجه و رنگ پريدگي
***مراقبتهاي پس از زايمان :

**مراقبت از نوك پستان :

بعد از زايمان تغذيه نوزاد با شير مادر بسيار اهميت دارد . زيرا شير مادر علاوه بر مزاياي زيادي كه دارد ، احتياجات تغذيه اي نوزاد را در ۴ تا ۶ ماه اول زندگي بر طرف مي كند . براي تغذيه نوزاد با شير مادر ، لازم است مراقبت مناسب از پستان مادر به عمل آيد . بدين منظور خانم شيرده بايد نوك پستانها را كاملاّ تميز نگه دارد . البته شستن نوك پستان در هر بار تغذيه نوزاد و همچنين استفاده از صابون توصيه نمي شود . فقط كافي است خانمهاي شيرده پستانهاي خود را يك بار در روز شسته و اجازه دهند تا در معرض هوا خشك شود .در بعضي مادران شيرده به دليل وضعيت نادرست شيردهي ودر حالتي كه شير خوار به قدر كافي از هاله پستان را در دهان قرار نداده و فقط نوك پستان را ميمكد . نوك پستان زخم ميشود . مادر ميتواند براي كمك به بهبود زخم يا شقاق نوك پستان ، بعد از تغذيه نوزاد يك قطره از شير خود را روي نوك و هاله پستان قرار دهد. در اين مواقع بهتر است مادر به شيردهي ادامه داده ودر صورت نياز به پزشك يا ماما مراجعه نمايد. استفاده از صابون ، كرمها و محلول هاي داروئي و شستشوي زياد پستان توصيه نمي شود،زيرا احتمال آسيب را بيشتر ميكند .
در روزهاي اول بعد از زايمان كه شير در پستانها ترشح مي شود ، پستانها پرشير ، بزرگ ، سفت و احتمالاّ درد ناك ميشود . در اين حالت نوزاد نمي تواند نوك پستان و هاله ان را در دهان خود قرار داده و به اندازه كافي شير بخورد ، در نتيجه پستانها كاملاّ تخليه نمي شود . در چنين مواردي تخليه شير از پستان باعث نرم شدن آن ميشود . بهترين اقدام مكيدن قوي شير خوار است . بدين منظور مادر بايد ابتدا با يك حوله تميز و گرم پستان خود را كمپرس كند يا دوش آب گرم بگيرد و پس از ماساژ ملايم پستان ، نوزاد خود را تغذيه نمايد . اگر نوزاد قادر به مكيدن نباشد ، مادر ميتواند شير خود را دوشيده وبا فنجان و قاشق به شير خوار بخوراند .
گاهي با ورود ميكروب به مجاري شير ، پستان دچار عفونت ميشود . در اينگونه موارد قسمتي از پستان فوق العاده درد ناك ، متورم وقرمز شده كه آن را ماستيت گويند . اين حالت در مراحل پيشرفته منجر به آبسه پستان ميشود . در ماستيت نيز مهم ترين مساله تخليه شير از پستان است . براي اينكه مادر كمتر احساس درد كند ، بهتر است شيردهي را از پستان سالم شروع نمايد .اگر مادر مايل به شيردهي از پستان مبتلا نيست ، توصيه مي شود شير را دوشيده و با فنجان به نوزاد بدهد .

**نزديكي بعد از زايمان :

در اين دوران بسياري از مادران به علت درد ناشي از بخيه ، تمايل به نزديكي ندارند . تا زماني كه خونريزي ادامه دارد وبخيه ها كاملاّ ترميم نشده ،‌داشتن نزديكي صلاح نيست . معمولاّ بهبود محل بخيه هاي ناحيه تناسلي حدود ۲۰ روز طول مي كشد . توصيه مي شود تا زماني كه مادر احساس راحتي نكرده و تمايل به نزديكي ندارد ، از آن بپرهيزد .

**يبوست :

اغلب خانمها در روزهاي اول بعد از زايمان معمولاّ دچار يبوست مي شوند . به محض شروع فعاليت روزانه اين حالت از بين ميرود . رژيم غذائي مناسب و مصرف مواد غذائي داراي فيبر مثل سبزيجات و ميوه به رفع يبوست كمك مي كند .

**درد هاي پس از زايمان :

به علت انقباض رحم براي خروج لخته هاي خون باقيمانده ، گاهي در روزهاي اول پس از زايمان ، درد هائي شبيه درد قاعدگي وجود دارد كه به پس درد موسوم است . اين درد با شير دهي بيشتر مي شود كه علت آن ، وجود هورموني است كه در شيردهي ترشح شده وباعث انقباض رحم مي گردد . اگر درد شديد ومداوم شده همراه با تب يا خونريزي باشد سريعاّ بايد به پزشك مراجعه شود .

**تنظيم خانواده :

فاصله كمتر از سه سال بين زايمانها ، حاملگي چهارم و بيشتر ،حاملگي زير۲۰ سال و بالاي ۳۵ سال هم سلامت مادر را به خطر مي اندازد و هم براي سلامت جنين و نوزاد آينده خطر ساز است . يكي از مؤ ثرترين راههاي كاهش خطرات ناشي از اين گونه حاملگيها استفاده از خدمات تنظيم خانواده است ودر اين مورد زن وشوهر هر دو مسئول هستند . بنابراين لازم است آنها يك روش مناسب پيشگيري از بارداري را انتخاب و به موقع استفاده كنند . (‌مادراني كه فقط با شير خود نوزادشان را تغذيه مي كنند ۴۰ روز پس از زايمان ومادراني كه اصلاّ شير خود را به نوزاد نميدهند يا از شير كمكي استفاده ميكنند ، ۲۰ روز پس از زايمان استفاده
از روش پيشگيري را آغاز نمايند