و مسلم است که شامل همه اطلاعات نیست

و جایگزین صحبت و مذاکره شما با پرستار و پزشک نخواهد بود

تعریف :

فقر آهن و کم خونی ناشی از فقر آهن، یکی از اختلالات عمدۀ تغذیه ای و خونی درسراسر دنیا است.

آهن جزء اساسی تشکیل دهنده پروتئین های حمل کننده اکسیژن مانند هموگلوبین و میوگلوبین است و به همین دلیل وجود آهن در بدن، با اهمیت است.

کم خونی ناشی از کمبود آهن می تواند منجر به تحلیل مخاط دهان، زبان، حنجره، مری، معده و روده شود. کم خونی ناشی از فقرآهن سبب عقب افتادگی رشد و کوتاهی قد نیز می شود.

 علل وعوامل :

فقر آهن ممکن است به دلیل دریافت ناکافی آهن از مواد غذایی، اختلال جذب آهن در دستگاه گوارش، مصرف آهن در دوران بارداری توسط جنین، مصرف آهن در زمان شیردهی توسط نوزاد و خونریزی مزمن روی دهد.

نوزادان:

ذخایر آهن موجود در بدن نوزادان چهار تا شش ماه پس از تولد، رو به اتمام می رود. در صورتی که نوزاد، آهن مورد نیاز را از طریق رژیم غذایی دریافت نکند مستعد بروز کم خونی فقر آهن می شود .

شیر مادر، شیر خشک و شیر گاو، مقدار کمی آهن دارند بنابر این آهن مورد نیاز باید از طریق مکمل های غذایی وارد بدن نوزاد شود و درصورت نیاز، داروی آهن خوراکی توسط پزشک تجویز شود.

اطفال:

 تغذیه ناکافی در اطفال، نقش مهمی در ایجاد فقر آهن دارد. انگل های روده ای به خصوص کرم های قلابدار و اختلالاتی که منجر به خونریزی گوارشی می شوند نیز در بروز فقر آهن نقش مهمی دارند.

بزرگسالان:

شایع ترین علت بروز فقر آهن در بزرگسالان، عبارتند از : خونریزی مزمن دستگاه گوارش به علت بیماری هایی از قبیل زخم معده، التهاب معده (درمواردی که فرد الکل و آسپیرین مصرف می کند)، بواسیر، سرطان کولون و فتق دیافراگم، تومورهای کلیوی، سرطان ریه و بعضی از عفونت ها از جمله عفونت عامل زخم معده ( اچ – پیلوری ) .

درخانم ها علاوه بر عوامل ذکرشده، یکی از شایع ترین علل بروز فقر آهن، عادت ماهیانه و بیماری های رحمی است. دوران حاملگی و شیردهی نیز نقش مهمی در بروز فقر آهن دارند بنابر این خانم های باردار باید تغذیۀ مناسب داشته باشند و آهن خوراکی نیز دریافت کنند.

از دیگر عوامل ایجاد کنندۀ فقر آهن ، مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند بروفن، ایندومتاسن، پیروکسیکام و مفنامیک است (زیرا به دنبال مصرف بیش از اندازه این داروها احتمال بروز زخم های گوارشی وجود دارد).

انگل های روده ای مخصوصاً کرم های قلابدار که علت عمده خونریزی های گوارشی درمناطق گرمسیری جهان (به خصوص هندوستان) است نیز موجب کم خونی فقرآهن می شوند.

مراحل دریافت ، جذب ودفع آهن:

 روزانه&nbsp10 تا 20 میلی گرم آهن توسط مواد غذایی وارد دستگاه گوارش می شود که بر حسب نیاز 1 تا 2 میلی گرم آن جذب می شود. قسمت اعظم جذب آهن در رودۀ کوچک و مقدار کمی در معده صورت می گیرد. مقدار جذب آهن در افرادی که به علت عمل جراحی، قسمتی از معده یا روده آنها برداشته شده است،   کاهش می یابد با این وجود، داروی آهن خوراکی به راحتی در آنان جذب می شود.

آهن مورد نیاز روزانه درمردان 10 میلی گرم و در زنان 18 میلی گرم است. این مقدار باید ازطریق رژیم غذایی روزانه وارد بدن شود .

در مردان روزانه 6/0 میلی گرم آهن ازطریق دستگاه گوارش ، 2/0 میلی گرم از ترشح عرق و 1/0 میلی گرم ازطریق پوست و ادرار دفع میشود. در زنان علاوه بر موارد ذکر شده، مقدار 4/0 میلی گرم آهن در عادت ماهیانه به صورت روزانه دفع می شود.

 علائم و نشانه ها :

معمولا" بیماران مبتلا به کم خونی فقر آهن تمایل به جویدن چیزهای غیرمعمول (Pica ) از قبیل یخ، نمک، نشاسته، خاک، مو یا مقوا دارند که البته این علائم پس از درمان به سرعت ازبین می روند.

دیگر علائم بیماری عبارتند از: خستگی، ضعف، تپش قلب، سردرد، تحریک پذیری، کرختی، مورمورشدن، رنگ پریدگی، التهاب زبان، دهان و گوشه لب ها و قاشقی شدن ناخن ها.

تشخیص :

آزمایش های تشخیصی به دو دسته تقسیم می شوند:

الف – تست ها ی غربالگری شامل اندازه گیری میزان هموگلوبین، هماتوکریت، آهن سرم و ... .

ب – تست های قطعی شامل بررسی میزان آهن ذخیرۀ بدن از جمله اندازه گیری میزان فریتین خون و بررسی آهن ذخیره موجود در مغز استخوان .

با پیشرفت کم خونی، مقدار هموگلوبین درآقایان به کمتراز 12 گرم در دسی لیتر و در خانم ها به کمتر از10  گرم در دسی لیتر می رسد؛ با تشدید کم خونی مقدار هموگلوبین، هماتوکریت و حجم گلبول های قرمز همه باهم پایین می آیند .

آهن سرم :

میزان طبیعی آهن در آقایان 175-70 میکرو گرم در دسی لیتر و در خانم ها 165-65 میکرو گرم در دسی لیتر است. این میزان، ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلف تغییر کند.

درمان کم خونی فقرآهن:

همانطور که قبلا" اشاره شد زمانی  که کم خونی شدید و خونریزی مزمن وجود دارد باید بلافاصله درمان را شروع کنیم و سپس به بررسی و رفع عوامل زمینه ای بپردازیم.

قرص های آهن خوراکی به صورت سولفات آهن 200 میلی گرم، سه بار در روز در فواصل معین تجویز می شود که مقدار40- 20 میلی گرم آن جذب می شود.

بهترین راه پی گیری درمان، اندازه گیری میزان هموگلوبین است. پس از هفته اول درمان، مقدار هموگلوبین 1/0 تا 2/0 گرم در دسی لیتر خواهد بود و هر هفته 2 گرم در دسی لیتر افزایش می یابد. پس از رسیدن هموگلوبین به سطح عادی، برای جبران ذخایر آهن از دست رفته باید به مدت 2 ماه درمان را ادامه داد.

اثرات جانبی مصرف آهن خوراکی شامل سوزش معده، یبوست و گاهی شل شدن مدفوع و احساس طعم فلز در دهان است.

متخصصین مربوطه : پزشکان متخصص خون و داخلی

صفحات مرتبط با این مطلب:  کم خونی

گردآوری : زهرا هاشمی زاده – کارشناس ارشد میکروبیولوژی – فروردین 1387

منابع :

1- Beutler & Hoffbran_d American Society of Hematology 2003

2- Beutler & Lichtman Williams hematology 2001

3- نکته های کاربردی درخون شناسی ، دکتر حبیب الله گل افشان ، 1381