آشنایی با فیزیولوژی تولید و ترشح شیر:

1- دوره بلوغ Puberty

- شروع رشد سینه ها ، در سن بلوغ و با استروژنهای مترشحه در پریودها تحریک می شود.

- استروژن دو اثر عمده روی سینه ها داشته و باعث رشد غدد پستانی Mam. Glan_ds و نیز تحریک تجمع چربی و بزرگی سینه ها می گردد.

2-دوره بارداری

فقط در دوره بارداری بافت سینه M.g. تکامل کافی برای تولید شیر را پیدا می کند (بخاطر مقدار عظیم استروژن که از جفت ترشح می شود). البته تکامل نهایی سینه ها برای ترشح شیر محتاج پروژسترون است. که باعث رشد لوبولها وجوانه زدن آلوئولها و پیدایش ویژگی ترشحی می شود، همچنین ، اثر ترشحی براندومتر دارد.

3- پرولاکتین

پرولاکتین PRL یا هورمون شیرساز، از هیپوفیز مادر ترشح می شود. و از هفته 5 در سرم مادر افزایش می یابد . و موقع تولد به 20-10 برابر افراد غیر باردار می رسد. PRL عامل مهار تخمک گذاری بوده و با مهار هورمون آزاد کننده گنادوتروپین از هیپوتالاموس – مهار گنادوتروپین هیپوفیزی - هورمون محرک فولیکولی و هورمن لوتیئنی باعث قطع پریود ماهانه می شوند. و حتی بدون شیردهی تا 3 هفته اول معمولاً بارداری اتفاق نمی افتد. و در صورت تغذیه انحصاری با شیر مادرEBF ، 100 % تا 10 هفته، 98% تا 6 ماه مؤثر است ( مثل OCP) ، 92% تا یکسال بارداری اتفاق نخواهد افتاد.

4- سایر هورمونهای موثر بر شیر:

جفت مقدار زیادی سوماتوتروپین کوریونیک انسانی ترشح می کند که دارای اثرات مولد شیر خفیف است. هورمونهای رشد یا G.W ، گلوکوکورتیکوئید ها و انسولین نیز با نقش در متابولیسم پروتئینها ، در رشد سینه و شیردهی Lactation نقش دارند. با همه اینها تا تولد بچه فقط روزی چند سی سی شیر ترشح می شود. و در روزهای 5-1 پس از تولد هم آغوز Colostram را داریم با حجمی معادل 100/1 تولید شیر رسیده ، فاقد چربی،با قند کم و پروتئین زیاد

5- تولید شیر پس از تولد:

سطح پرولاکتین PRL ظرف چند هفته کاهش یافته و به حد زنان غیر باردار می رسد. اما با هر بار شیر دادن تحریک هیپوتالاموس مادر و افزایش PRL به 20-10 برابر را تا یکساعت داریم. ودر صورت ادامه این تحریکات تا چند سال تولید شیر ادامه دارد هر چند بعد از 9-7 ماه کاهش تولید شیر مشاهده می شود. اما در صورت عدم تحریک هیپوتالاموس مادر، ظرف 1 هفته ترشح شیر قطع می شود.

در هر صورت محرکهای مختلف فیزیکی و عصبی و روانی می توانند باعث افزایش پرولاکتین گردند. به عنوان مثال پرولاكتين در شب بيشتر توليد مي شود.

6- اکسی توسین و تولید مداوم شیر:

تولید مداوم شیر و ترشح آن به داخل الوئولها در طول بارداری رخ می دهد اما شیر از آلوئولها بداخل مجاری پستانی به راحتی ترشح نمی شود و لذا به طور مداوم شیر از سینه ها نمی ریزد.

اما ترشح اکسی توسین (هیپوفیزخلفی) علاوه بر اینکه در هنگام زایمان باعث انقباض رحم مي شود، بر روی سینه ها و ترشح شیرنیز اثر میگذارد. اکسی توسین با انقباض سلولهای میواپی تلیال ظرف 5/0 تا 1 دقیقه از شروع مکیدن ، باعث جاری شدن شیر می گردد. این هورمون در پاسخ به محرکهای حسی-روانی(نوازش نوزاد یا شنیدن گریه او) نیز ترشح شده و منجر به milk let down , milk egection می شود.

7- عوامل تشدید یا کاهش رفلكس اكسي توسين :

&nbsp8- عوامل مهارتولید شیر:

گاهي توليد شير در يك پستان متوقف مي شود، در حاليكه پستان ديگر به توليد شير ادامه مي دهد عليرغم اينكه پرولاكتين و اكسي توسين به يك اندازه به هردو پستان مي رسند. اين دياگرام دليل اين پديده را نشان مي دهد.

پديده اي در پستانها وجود دارد كه مي تواند توليد شير را در پستانها كاهش داده و يا حتي متوقف سازد. اگر مقدار زيادي از شير توليد شده در پستان باقي بماند، از توليد شير بيشتر توسط سلولها جلوگيري بعمل مي آورد و اين مسئله به محافظت پستانها در برابر اثرات سوء ناشي از پر شدن زياد پستانها كمك مي كند.

اين پديده هنگامي كه كودك شيرخوار فوت مي كند و يا تغذيه با شير مادر به دلايل ديگر متوقف مي شود، ضروري است. اگر پستان بوسيله مكيدن و يا دوشيدن شير تخليه شود، اين مانع برطرف خواهد شد و در نتيجه شير بيشتري در پستانها توليد مي شود.

اين پديده كمك مي كند تا دريابيم كه چرا:

- هر گاه كودك از مكيدن يك پستان مادر امتناع مي كند، توليد شير نيز در آن پستان متوقف مي شود.

- هر گاه كودك يك پستان مادر را بيشتر مي مكد، آن پستان شير بيشتري توليد مي كند و بزرگتر از پستان ديگر خواهد شد.

اين پديده همچنين كمك مي كند تا بدانیم كه چرا:

- براي اينكه پستان به توليد شير ادامه دهد، بايد همواره تخليه شود.

- هر گاه كودك نتواند يك يا هر دو پستان را بمكد، پستانها بايد با دوشيدن شير تخليه شوند تا بتوانند به توليد شير ادامه دهند.

9- اثر داروها بر تولید شیر

1- هورمون مهار کننده پرولاکتین PIH یا دوپامین باعث کاهش ترشح PRL تا 10 برابر نرمال می گردد. همچنین داروهایی نظیر برموکریپتین با اثری مشابه باعث کاهش تولید شیر می گردد.

2- داروهای پیشگیری از بارداری نظیر قرص های خوراکی(OCP) باعث کاهش کمیت و کیفیت شیر، کاهش مدت شیردهی شده و نیز به دلیل انتقال به نوزاد می توانند عارضه ایجاد نمایند.

اما قرصهای مینی پیل، حاوی پروژسترون بوده و اثر ضد بارداریشان در شیردهی 100% است ، مقدار شیر را نیز افزایش می دهند.

آمپولهای پروژسترونی هم، مقدار شیر را افزایش میدهند.

3- متوکلوپرامید، داروی ضدتهوع بوده که با مهار دوپامین ، باعث افزایش تولید شیر می گردد.