این دستگاهها انواع مختلفی از جمله نوع جیوه ای، عقربه ای، اتوماتیك و جیوه ای پایه دار دارند. فشارسنج های جیوه ای ساده ترین و دقیقترین وسیله برای اندازه گیری فشار خون هستند

1- كاف یا بازوبند

كاف یك پوشش دو لایه از جنس پارچه و دراز است كه خاصیت ارتجاعی نداشته و به دور بازو پیچیده می شود. بازوبند باید به اندازه كافی بلند باشد تا بطور كامل دور بازوی فرد را بگیرد.

2- كیسه هوا

كیسه هوا از جنس لاستیكی است كه در درون بازوبند قرار می گیرد و قابل باد شدن است. این كیسه قابل مشاهده نیست و فقط دو لوله لاستیكی متصل به آن از بازوبند خارج میشود. كیسه هایی كه نسبت به بازوی فرد خیلی كوتاه یا باریك باشند و یا هر دو اشكال را داشته باشند (در مجموع خیلی كوچك باشند) فشار خون را بطور كاذب بالاتر از فشار خون واقعی و اگر بیش از حد پهن باشند، فشار خون را پایینتر از فشار خون واقعی نشان خواهند داد. اگر كیسه كاملاً دور بازو را نگیرد یا وسط كیسه دقیقاً روی شریان بازویی قرار نداشته باشد، ممكن است فشار اندازه گیری شده، فشار واقعی نباشد. در بعضی دستگاهها وسط كیسه لاستیكی با علامت بر روی بازوبند، مشخص شده است. اندازه عرض كیسه هوا بطور متوسط 15- 13 سانتیمتر و طول آن 35- 30 سانتیمتر است.

شرایط اندازه گیری فشار خون

قبل از اندازه گیری فشار خون رعایت موارد زیر ضرورت دارد :

1.      حداقل نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشار خون، فرد معاینه شونده باید فعالیت شدید نداشته باشد؛ غذای سنگین، قهوه، الكل، دارو و نوشیدنی های محرك مصرف نكرده باشد و سیگار نكشیده باشد. ضمناً فرد نباید مدت طولانی (بیش از 14 ساعت) ناشتا باشد.

2.      5 دقیقه قبل از اندازه گیری فشار خون، فرد معاینه شونده باید استراحت كامل داشته باشد.

3.      لباس فرد معاینه شونده باید سبك و آستین های لباس به اندازه كافی گشاد باشد تا وقتی آستین بالا زده می شود روی بازو فشار وارد نكند. اگر آستین تنگ باشد و روی بازو فشار آورد باید لباس را درآورد. آستین تنگ باعث اعمال فشار روی سرخرگ بازویی شده و در نتیجه بطور كاذب فشار خون پایینتر از آنچه هست خوانده میشود.

4.      اتاق معاینه باید ساكت و آرام و با دمایی مناسب باشد.

5.      از گفتگوهای مهیج با فردی كه فشار خون او اندازه گیری میشود، باید خودداری شود.

6.      فشار خون را میتوان در حالت نشسته، ایستاده و دراز كشیده اندازه گیری كرد.

7.      در اندازه گیری فشار خون بین دست راست و چپ ممكن است اختلاف مختصری وجود داشته باشد؛ اما بهتر است فشار خون در وضعیت نشسته و از دست راست اندازه گیری شود.

8.      اگر فشار خون فرد معاینه شونده در حالت نشسته اندازه گیری می شود باید پشت وی تكیه گاه مناسب داشته باشد.

9.      در حین اندازه گیری فشار خون، دست فرد معاینه شونده نباید آویزان باشد و باید بر روی چیزی تكیه كند تا عضلات دست شل باشد. عضلات سفت و منقبض شده باعث می شود كه فشار خون بطور كاذب بیش از اندازة واقعی نشان داده شود. بنابراین بازوی دست فرد چه در حالت نشسته، ایستاده و یا دراز كشیده باید در سطح قلب باشد و تكیه گاه مناسب داشته باشد. در حالت ایستاده می توان با یك دست بازوی دست فرد معاینه شونده را گرفت تا تكیه گاه ایجاد شود.

روش اندازه گیری فشار خون

 آستین بلوز دست راست فرد معاینه شونده را در قسمت بالای بازو جمع كنید؛ طوری كه قسمت بالای بازو برهنه باشد.

 اگر فشار خون فرد را در حالت نشسته اندازه می گیرید، دست راست او را بر روی میز قرار دهید.

دستگاه فشارسنج را نزدیك بازویی كه میخواهید فشار خون را اندازه بگیرید قرار دهید. اگر هوایی درون كیسه لاستیكی بازوبند باشد بوسیله پیچ تنظیم هوای پمپ دستگاه، هوای كیسه را تخلیه كنید و سپس بازوبند فشارسنج را به دور بازوی راست فرد ببندید. بازوبند نباید خیلی محكم یا خیلی شل به دور بازو بسته شود؛ زیرا میزان فشار خون بطور كاذب پایین یا بالا نشان داده میشود. بازوبند فشارسنج نباید روی آستین قرار گیرد.

لبه تحتانی بازوبند باید 3- 2 سانتیمتر بالاتر از چین آرنج (گودی بین ساعد و بازو) باشد و دو لولة لاستیكی آن بطور قرینه در دو طرف سرخرگ بازویی و بر روی چین آرنج قرار گیرد. لوله ها نبایستی گره یا پیچ بخورند و همچنین نباید تا بخورند یا در زیر بازوبند گیر كنند.

فرد معاینه كننده باید وضعیت مناسبی با میز معاینه داشته باشد. فاصله گیرندة فشار خون با فرد معاینه شونده نباید بیش از یك متر باشد.

اگر از فشارسنج جیوه ای استفاده میشود، ستون جیوه در وضعیت عمودی و در مقابل چشم معاینه كننده قرار گیرد.

پیچ مخزن جیوه را باز كنید. در فشارسنج های عقربه ای نیازی به این كار نیست.

سطح جیوه در زمانی كه هیچگونه فشاری به فشارسنج وارد نمی شود، دقیقاً باید روی صفر باشد. در صورت استفاده از فشارسنج عقربه ای عقربه باید روی صفر قرار گیرد.

- نبض مچ دست را با انگشتان اشاره و میانه حس كنید. این نبض در بالای مفصل مچ درون شیاری در امتداد انگشت شست حس میشود.

- برای اندازه گیری صحیح فشار خون در ابتدا سطح Peak inflatin (حداكثر سطح باد كردن بازوبند) را محاسبه كنید. یعنی ابتدا پس از بستن بازوبند به دست راست فرد معاینه شونده، با یك دست نبض مچ همان دست را لمس كنید و با دست دیگر پیچ پمپ لاستیكی را ببندید و بصورت متوالی و سریع روی پمپ فشار آورید و آنقدر كیسة هوای بازوبند را باد كنید تا دیگر نبض مچ دست حس نشود در همان زمان سطح جیوه را كه در ستون جیوه بالا آمده است یا عددی كه عقربه روی آن قرار گرفته است (عدد قطع نبض) را در ذهن خود بخاطر بسپارید. سپس پیچ پمپ را كاملاً باز كرده و سریعاً باد بازوبند را تخلیه كنید. بعد 30 میلی متر جیوه به آن عدد بدست آمده اضافه كنید. بنابراین حداكثر سطح باد كردن بازوبند بدست می آید.

- 5 یا 6 ثانیه دست فرد را بالا نگهدارید یا یك دقیقه صبر كنید و این بار از گوشی استفاده كنید. ابتدا لوله های گوشی را در گوش بگذارید و سپس صفحة گوشی (دیافراگم) را روی سرخرگ بازویی در چین آرنج (قسمت داخلی تاندون عضله دو سر بازویی) بین دو لوله لاستیكی فشارسنج قرار دهید. گوشی را با انگشتان دست محكم و یكنواخت در این قسمت نگهدارید، اما مراقب باشید كه فشار زیاد بر روی گوشی موجب اختلال در خواندن میزان فشار خون خواهد شد. باید دقت كرد گوشی با بازوبند یا لوله های لاستیكی تماس نداشته باشد و در زیر بازوبند قرار نگیرد، زیرا صداهای مالشی ایجاد می كند. در تمام مراحل به ستون جیوه یا عقربه فشارسنج توجه كنید.

مجدداً پیچ پمپ را ببندید و بازوبند را باد كنید تا به حداكثر سطح باد كردن بازوبند (عدد به دست آمده) برسد؛ سپس پیچ پمپ را به آهستگی باز كنید و با سرعت آهسته 3- 2 میلی متر جیوه در ثانیه (حدود یك تا دو علامت نشانه مدرج در ستون شیشه ای یا در صفحه عقربه) باد بازوبند را تخلیه كنید. دیگر پیچ پمپ را دستكار نكنید. سطح جیوه یا عقربه كم كم پایین می آید تا جایی كه صداهای كورتكوف (Kortotkoff) ظاهر میشود.

همزمان با اولین صدایی كه در گوش شنیده میشود به سطح جیوه یا عقربه نگاه كنید و آن سطح را در ذهن به خاطر بسپارید. این سطح نشان دهندة فشار سیستولی یا ماكزیمم است. تخلیه باد بازوبند به آرامی ادامه می یابد و سطح جیوه یا عقربه نیز پایین می آید. همچنان به سطح جیوه یا عقربه توجه كنید. زمانی میرسد كه دیگر صدای واضحی شنیده نمی شود یا صدا خفیف و كم كم قطع میشود. نقطه قطع صدا نشان دهندة فشار دیاستولی یا مینیمم است.

این سطح را در ذهن بسپارید سپس باد بازوبند را با باز كردن كامل پیچ پمپ به سرعت تخلیه كنید. عدد اول را به عنوان فشار ماكزیمم و عدد دوم را به عنوان فشار مینیمم یادداشت كنید.

پس از اندازه گیری فشار خون، بازوبند دستگاه را باز كنید و در محل خود قرار دهید.

نكات مهم در اندازه گیری فشار خون

- حداقل 2- 1 دقیقه بین اندازه گیری مجدد فشار خون فاصله بگذارید.

- اگر در اولین اندازه گیری فشار خون صدایی شنیده نشد سریعاً باد بازوبند را تخلیه كنید و پس از یك دقیقه دوباره اندازه گیری كنید.

- از باد كردن مكرر بازوبند باید اجتناب كرد؛ زیرا موجب احتقان وریدهای بازویی شده و در نتیجه بر روی میزان فشار خون تأثیر گذاشته و بطور كاذب فشار دیاستولی را افزایش و فشار سیستولی را كاهش می دهد.

- در افرادی كه ضربان قلب نامنظم دارند و فشار خون آنها از ضربانی به ضربان دیگر تغییر میكند، چندین بار فشار خون را با رعایت زمان مناسب اندازه گیری كنید. اعداد بدست آمده از فشار ماكزیمم را با هم جمع كنید و متوسط آن را بدست آورید و سپس اعداد بدست آمده از فشار می نیمم را با هم جمع كنید و متوسط آن را بدست آورید. این اعداد به عنوان فشار خون فرد در نظر گرفته می شود.

- در حین اندازه گیری فشار خون پیچ پمپ لاستیكی را یكباره باز نكنید؛ اگر باد بازوبند خیلی سریع تخلیه شود، بخصوص زمانی كه تعداد ضربان قلب فرد كم بوده یا ضربان قلب نامنظم است، موجب اشتباه در خواندن میزان فشار خون می گردد.

- اگر بازوبند به اندازه كافی باد نشود، نمی تواند سرخرگ بازویی را مسدود كند، لذا باید به این مسئله توجه شود.

- در افراد پیر فشار خون باید در هر دو دست اندازه گیری شود. اگر فشار خون در هر دو بازو متفاوت بود، میزان فشار خون بالاتر را انتخاب كنید.

- در افرادی كه از داروهای كاهش دهندة فشار خون مصرف می كنند، فشار خون را در حالت ایستاده یا دراز كشیده اندازه گیری كنید.

- در خانم های باردار فشار خون را در حالت نشسته یا به صورت دراز كشیده به پهلوی چپ، اندازه گیری كنید.

- اگر برای اندازه گیری فشار خون افرادی كه دارای وزن بالا و چاق هستند، از بازوبندهای كوچك استفاده شود، ممكن است فشار خون این افراد بطور كاذب بالا خوانده شود. كیسة هوای داخل بازوبند بایستی حداقل 3/2 یا 80% دور بازو را بپوشاند. اگر بازوبند بزرگ در اختیار نیست، قسمت وسط كیسة هوا را روی سطح داخلی بازو قرار دهید (روی سرخرگ بازویی).

در افراد مسن ممكن است با تخلیه باد بازوبند با سرعت 3- 2 میلی متر جیوه، سطح جیوه یا عقربه ضربان یا پرش داشته باشد و پایین نیاید و خواند فشار خون مشكل شود؛ بنابراین باید باد بازوبند را كمی بیشتر تخلیه كرد تا سطح جیوه یا عقربه به آرامی پایین آید.

- در خانم های باردار مرحله آرام تر شدن یا خفه شدن صدا (مرحله چهارم كورتكوف) به عنوان فشار خون دیاستولی یا مینیمم در نظر گرفته میشود. اما در افراد عادی از بین رفتن كامل صدا یعنی قطع صدا (مرحله پنجم صدای كورتكوف) به عنوان فشار خون مینیمم در نظر گرفته میشود.

- اگر در خانمهای باردار حداقل در دو نوبت اندازه گیری با فاصله 6 ساعت یا بیشتر، فشار خون ماكزیمم 30 میلیمتر جیوه یا فشار خون مینیمم 15 میلیمتر جیوه نسبت به فشار خون آنها در گذشته و زمان غیر بارداری افزایش یافته باشد و یا فشار خون ماكزیمم 140 میلیمتر جیوه یا بیشتر و یا فشار خون مینیمم 90 میلیمتر جیوه یا بیشتر باشد، نشانة بالا بودن فشار خون است و در این حالت حتماً باید خانم باردار به پزشك مراجعه كند.

- در خواندن اعداد فشار خون باید دقت كنید تا تمایلی به ختم اعداد آخر به صفر یا پنج نباشد، مثلاً اگر اعداد 83/127 بدست آمده است آن را به صفر یا پنج یعنی 85/130 ختم نكنید.

- لازم است دستگاههای فشارسنج هر 6 ماه یك بار با دستگاه فشارسنج جیوه ای سالم مقایسه و در صورت وجود اشكال تعمیر گردند.

- افرادی كه فشار خون طبیعی دارند (فشار ماكزیمم كمتر از 130 و فشار مینیمم كمتر از 85 میلیمتر جیوه) لازم است حداقل هر سال یك بار فشار خون آنها اندازه گیری شود.

- افرادی كه فشار خون آنها در اولین اندازه گیری بالاتر از 85/130 ولی كمتر از 110/170 میلیمتر جیوه باشد، باید در طول حداقل 4 الی 6 هفته چندین بار در شرایط مختلف فشار خونشان اندازه گیری شود و متوسط فشار خونهای بدست آمده محاسبه شود و در صورتی كه 90/140 میلیمتر جیوه و یا بیشتر بود به پزشك مراجعه نمایند.

- در بعضی افراد ممكن است فقط فشار خون سیستولی و یا فقط فشار خون دیاستولی بالا باشد؛ بنابراین اگر فشار خون ماكزیمم طبیعی (140 < میلیمتر جیوه) و فشار خون مینیمم بالا (90  میلیمتر جیوه) باشد به آن فشار خون بالای دیاستولی میگویند و برعكس اگر فشار خون مینیمم طبیعی (90 < میلیمتر جیوه) و فشار خون ماكزیمم بالا (140 میلیمتر جیوه) باشد آن را فشار خون بالای سیستولی مینامند. فشار خون بالای سیستولی بیشتر در افراد سالمند دیده میشود.

صداهای كورتكوف (Korotkoff)

اندازه گیری فشار خون بر اساس شنیدن صداهای كورتكوف برنامه ریزی شده است؛ بنابراین شناخت این صداها ضروری است. در حین اندازه گیری فشار خون با باد كردن بازوبند و اعمال فشار روی سرخرگ بازویی، جریان خون در سرخرگ قطع میشود و زمانی كه باد بازوبند تخلیه شود، فشار بازوبند روی سرخرگ بازویی كم شده و در نتیجه مجدداً خون به داخل سرخرگ جریان می یابد و از طرفی در قسمتی از سرخرگ كه بطور نسبی فشرده شده، جریان گردابی پدید می آید. این دو فرآیند موجب پیدایش صداهای كورتكوف می شوند. این صداها را می توان به مراحل مختلف زیر تقسیم نمود :

1- در ابتدا صداهای ضربه زدن ضعیفی كه واضح نیستند، ظاهر می شوند و به تدریج شدت آنها افزایش می یابد و قوی تر می گردند. با شنیدن این صداهاست كه سطح فشار سیستولی مشخص می گردد.

2- كم كم صداها ضعیف می شوند و ممكن است بصورت صدای غرغر یا شرشر درآید.

3- مجدداً صداها واضح می شوند؛ اگر چه مشخص تر میگردند ولی هرگز كاملاً به شدت صدهای مرحله اول نمی رسند. صداهای مرحله دوم و سوم در اندازه گیری فشار خون مورد استفاده نیستند.

4- دوباره صداهای واضح به طور ناگهانی كاهش می یابند و مثل صدای ملایم جریان هوا شنیده می شوند.

5- در این مرحله تمام صداها بطور كامل قطع میشوند و از بین می روند و با قطع صدا، سطح فشار دیاستولی مشخص می گردد.

بنابراین صداهای كورتكوف از مرحله ظهور با صداهای ضعیف شروع می شوند كه به تدریج قوی تر شده و كم كم صدها واضح تر و شدیدتر می شوند و در نهایت با ضعیف شدن ناگهانی، صداها ملایم تر شده و بعد كاملاً از بین می روند.

منبع: واحد پیشگیری مرکز قلب تهران و کتاب های رفرانس در زمینه فشار خون