«آرتروز، یک اصطلاح کلی است که برای درد و التهاب مفاصل به کار می‌رود؛ درد و التهابی که به دنبال تخریب و تحلیل غضروف‌ها به وجود می‌آید.» حتما با خواندن این جملات دکتر تقی بغدادی، دانشیار ارتوپدی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران، موضوع این هفته «خانه سالم» را حدس زده‌اید: آرتروز و خانه‌داری. اگر شما هم از این مشکل رنج می‌برید و می‌خواهید جلوی پیشرفت آن را بگیرید یا اگر مصممم هستید که حالا حالاها خودتان را گرفتار آرتروز دست و پا و کمر نکنید، با «خانه سالم» این هفته همراه شوید.

 

تشخیص آرتروز کار ساده‌ای نیست و نمی‌توان تنها با یک نگاه و با مشاهده چند علامت کلینیکی به آن پی برد. حتی گاهی اوقات آن‌قدر علایم آرتروز و پوکی استخوان به هم شبیه‌اند که پزشکان برای تشخیص این بیماری‌ها از همدیگر ناچارند تغییرات رادیوگرافی را به دقت بررسی کنند.

 

 

آرتروز، چه کسانی را تهدید می‌کند؟
این روزها زیاد می‌شنویم که سن ابتلا به آرتروز در بین ایرانیان پایین آمده و خانم‌ها بیشتر از آقایان به این بیماری مبتلا می‏شوند. دکتر تقی بغدادی، متخصص ارتوپدی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در این باره می‏گوید: «البته ما آمار دقیقی از سن مبتلایان ایرانی به آرتروز اندام تحتانی نداریم اما تغییرات غضروفی و دردهای مفصلی معمولا از دهه سوم زندگی به بعد، در مردم کشورمان، آغاز می‌شود.» به گفته وی، خانم‌ها به دلایل مختلفی از جمله ضعف عضلات، تماس کمتر با نور خورشید، بارداری و زایمان، بیشتر از آقایان در معرض ابتلا به آرتروز قرار دارند.

اگرچه چاقی و عدم مواجهه کافی با نور آفتاب را از مهم‌ترین عوامل ابتلای خانم‌های خانه‌دار به آرتروز می‌دانند، دکتر بغدادی معتقد است که: «عوامل ژنتیکی هم نقش بسیار موثری در ابتلای یک خانم به آرتروز دارند؛ مثلا خانم 35 ساله‌ای که مادرش از زانودرد و التهاب مفاصل رنج می‌برده در مقایسه با خانم 50 ساله‌ای که هیچ سابقه‌ای از این بیماری در خانواده‌اش نداشته، شانس بیشتری برای ابتلا به آرتروز دارد.» او ضعف عضلات و در نتیجه فشار مضاعف به مفاصل زانو را از دیگر عوامل ابتلا به آرتروز برشمرده و می‏افزاید: «مسایل تغذیه‌ای و انجام دادن غلط کارهای فیزیکی و دشوار خانه‌داری هم می‌تواند خانم‌ها را بیشتر به این بیماری نزدیک کند و اگر علایم پوکی استخوان هم در فردی بروز کند احتمال ابتلا به آرتروز و دردهای مفصلی در او بیشتر می‌شود. شل شدن مفاصل در اثر پارگی رباط پا و التهاب و عفونت مفاصل هم از دیگر عوامل ابتلا به آرتروز است.»

 

 

چه باید کرد؟
آرتروز، دردی است که با کارهای سنگین و طولانی‌مدت و انجام یک‌باره کارهای خانه، شدت پیدا می‌کند و پس از آن شاید با چند ساعت خوابیدن و استراحت، کمی آرام‌تر شود. شاید به همین دلیل است که بیشتر خانم‌ها بعد از یک خانه‌تکانی یا برگزاری یک مهمانی مفصل، تا یکی دو روز، از درد کمر و پا شکایت دارند. روماتولوژیست‌ها معمولا برای افراد مبتلا به آرتروزهای ساده، موارد زیر را توصیه می‌کنند: داروهای ضدالتهاب خوراکی، ورزش‌های سبک، تزریق داروهای درون مفصلی و استروییدی که روان‌ شدن مفصل را در پی دارند و گاهی فیزیوتراپی و... اگر کار به جایی رسیده باشد که زانوها تغییر شکل داده باشند و بیمار قادر به خم و راست کردن آنها نباشد و درمان‌های دارویی جواب ندهد، چاره‌ای جز جراحی باقی نمی‌ماند.

 

 

توصیه‌های ضدآرتروز به خانم‌های خانه‌دار
خیلی از خانم‌ها کارهای خانه را علت اصلی ابتلای‌شان به آرتروز می‌دانند. این در حالی است که به اعتقاد پزشکان، نباید همه تقصیرها را به گردن کارهای خانه انداخت؛ آنچه باعث تخریب غضروف و مفاصل در نواحی زانو و کمر می‌شود، معمولا نحوه نادرست کار کردن خانم‌ها در خانه است. اگر حفظ سلامت‌تان برایتان اهمیت دارد و دوست ندارید به این زودی‌ها زانو و کمرتان را به تیغ جراحی بسپارید، به این 12 توصیه آسان عمل کنید:

همه کارهای‌تان را در یک روز انجام ندهید. توصیه دکتر بغدادی، متخصص ارتوپدی، این است: «از آنجا که فشار مکانیکی بیش از حد باعث تشدید درد کمر می‌شود؛ بهتر است یک روز گردگیری کنید، یک روز جارو بکشید و شستشو را به روز دیگری موکول کنید.»

هر چه‌قدر هنگام کار کردن کمتر خم و راست بشوید به نفع‌تان است. بنابراین بهتر است از جاروبرقی و جارودستی‌هایی با دسته‌های بلند استفاده کنید.

برای پیشگیری از ابتلا یا شدت یافتن درد زانو نباید این مفصل را بیش از حد خم کنید. زانو زدن هنگام نظافت کف سالن و اتاق‌ها یکی از موثرترین عوامل در درد استخوان است. پس بهتر است برای نظافت کف منزل از یک تی‌دسته‌بلند استفاده کنید.

هر چه‌قدر کمرتان در هنگام کار کردن کمتر به سمت جلو خم باشد، احتمال کمردرد و ابتلا به آرتروز هم در شما کمتر می‌شود. بنابراین بهتر است شیر ظرف‌شویی‌تان را به گونه‌ای تنظیم کنید که هنگام شستن ظروف بدن‌تان به سمت جلو متمایل نشود. البته باید حواس‌تان به فاصله‌تان با اجاق گاز هم باشد تا از خم شدن طولانی‌مدت و بیش از حد هنگام آشپزی هم بپرهیزید.

اگر از درد پا یا کمر رنج می‌برید و نمی‌توانید برای انجام امور خانه زیاد سرپا بایستید، بهتر است از یک صندلی بلند هنگام پخت‌وپز، آشپزی یا پوست کندن مواد غذایی استفاده کنید. برای جلوگیری از خم شدن بیش از حد زانوهایتان هنگام اتو کردن لباس‌ها (زیرا هنگام اتوکشی لباس‌ها افراد معمولا چهار یا دو زانو می‌نشینند) می‌توانید یک میز اتوی پایه‌دار تهیه کنید و روی یک صندلی بنشینید و این کار را انجام دهید.

 

مثالی که دکتر بغدادی برای بلند کردن و جابه‌جا کردن صحیح اجسام سنگین به کار می‌برد، این است:

«مثلا اگر خانمی یک قابلمه پر از برنج را برای آب‌کش کردن از روی اجاق گاز با کمر راست بردارد، در مقایسه با خانمی که یک ظرف نیم‌کیلویی را با خم کردن کمرش از روی زمین برمی‌دارد، خیلی کمتر احتمال دارد به کمر درد مبتلا بشود. خانم‌ها باید تمام تلاش‌شان بر این باشد که در انجام امور منزل کمترین فشار را به ستون فقرات و زانوهایشان وارد کنند. ممکن است یک آقای 65 ساله که 40 سال از عمرش را مشغول کارهای سرپایی مثل آشپزی بوده هیچ درد و التهابی در مفاصل‌اش نداشته باشد و در مقابل، خانم‌ها با کمترین زیاده‌روی در کارهای خانه دچار درد التهاب شوند. دلیل این امر عمدتا به زمینه‌های ژنتیکی و ضعف عضلات در خانم‌ها برمی‌گردد.»

استفاده از میز و صندلی برای صرف غذا و انجام کارهایی مانند درست کردن سالاد هم به پیشگیری یا عدم تشدید آرتروز پا در خانم‌ها منجر می‌شود.

به منظور جلوگیری از ابتلا به آرتروز یا کاهش درد زانو و کمر، یکی از توصیه‌های متخصصان این است که از توالت‌های فرنگی به جای توالت ایرانی استفاده شود.

همان‌طور که گفته شد، ضعف عضلات یکی از عوامل ابتلا به آرتروز در خانم‌هاست. دلیل‌اش هم این است که در صورت ضعیف بودن عضلات (مخصوصا عضلات ران)، زانو مجبور به تحمل کردن تمام وزن بدن می‌شود و به همین علت پس از مدتی مفاصل و غضروف‌های آن به دلیل تحمل فشار بیش از حد تحلیل می‌روند و دچار سایش می‌شوند و فرد به آرتروز مبتلا می‌شود. برای جلوگیری از این مساله باید دور رژیم‌های لاغری سفت و سخت و غیراصولی را خط بکشید و بنابه توصیه‌های دکتر بغدادی، ورزش و فعالیت‌های فیزیکی مستمر و مناسبی برای تقویت عضلات‌تان انجام دهید. شما می‌توانید برای این کار، هر ساعتی در روز که وقت اضافه پیدا کردید روی یک صندلی بنشینید، یک بالش کوچک روی پای‌تان (بالای انگشت‌ها) قرار دهید و پاهایتان را از سطح زمین بالا بیاورید و تا 10 بشمارید و 10 بار این کار را تکرار کنید.

هنگام نشست و برخاست و بلند کردن اجسام، کمرتان را خم نکنید و ساعت‌های طولانی دو زانو یا چهارزانو ننشینید.

 

 

5 توصیه ضد آرتروز دکوراتورها
1 انجام کارهایی مانند خم شدن، چرخش، کشیدن و گرفتن اجسام برای افراد مبتلا به آرتروز که دارای علایم مزمن این بیماری هستند، آسان نیست. بنابراین باید در چیدمان خانه این موضوع مورد توجه قرار بگیرد و اشیا و وسایل طوری قرار داده شوند که دسترسی به آنها راحت بوده و با حداقل نیرو و تلاش امکان‏پذیر باشد.

2 برای بیماران مبتلا به آرتروز مزمن حتی ممکن است گرفتن دستگیره و باز و بسته کردن درها هم مشکل باشد. بهتر است برای قسمت‏های داخلی خانه و اتاق‏ها از درهایی با لولاهای فنری که با نیروی کمی حرکت می‏کنند، استفاده کنید.

3 کار با شیرهای آب معمولی که برای باز و بسته کردن نیاز به پیچاندن دارند برای افرادی که دردهای مفصلی و عضلانی دارند، آسان نیست. توصیه می‏شود به جای این شیرها، شیرهای آبی که باز و بسته کردنشان نیازی به پیچاندن و چرخاندن ندارد (مانند شیرهای مجهز به چشم الکترونیک یا شیرهای آب با پدال پایی) نصب کنید. این کار علاوه بر راحتی استفاده، به صرفه‏جویی در مصرف آب هم کمک می‏کند.

4 کابینت‏های آشپزخانه باید در ارتفاع مناسبی نصب شوند تا استفاده از آنها راحت باشد. گاهی ممکن است برای برداشتن ظروف و موادغذایی از قسمت‏های عقبی کابینت نیاز به خم شدن و کشش دست باشد. استفاده از کابینت‏هایی با صفحه‏ها و طبقات چرخان، دسترسی را آسان و این مشکل را برطرف می‏کند. استفاده از این کابینت‏ها برای افرادی که محدودیت حرکت دارند، مفید است.

5 لوازم حمام مانند صابون، شامپو و صابون همچنین آویز حوله و سبد لباس را جایی نصب کنید که دسترسی به آنها آسان بوده و کمترین فشار به مفصل، دست‏ها و پشت وارد شود. همچنین برای کمک به حفظ تعادل به دیواره‏های حمام چند دستگیره نصب کنید.