شایع‌ترین سرطان در مردان، سرطان پوست است ولی در محاسبات معمولا آن را به حساب نمی‌آورند زیرا کشندگی آن بسیار پایین است. اگر ما نیز پوست را از این آمار خارج کنیم، پنج سرطان اول که مردان ایرانی به آن مبتلا می‌شوند، اینهاست: سرطان معده، سرطان مثانه، سرطان پروستات، سرطان کولورکتال و سرطان مری که به تفکیک در مورد هر کدام بحث می‏کنیم....

سرطان مری
در سرطان مری، مهم‌ترین نشانه، اختلال در بلع است؛
یعنی بیماری که تا دیروز هیچ مشکلی در غذا خوردن نداشته امروز حس می‌کند که غذا در گلوی‌اش گیر می‌کند. زمانی که سرطان به مرحله گیر کردن غذا و اصطلاحا دیسفاژی برسد، زمانی است که تومور سرطانی مقداری رشد کرده است. برای همین، انتظار این است که افراد این موضوع را زودتر متوجه شوند. زمانی که فرد در بلع غذا کمی مشکل پیدا می‌کند و عمل بلع در او همراه با درد است یا هنگام بلع غذا وارد دستگاه تنفس شده و باعث سرفه می‌شود، می‌تواند نشانه‌هایی از بروز سرطان مری باشد.
اگر فرد بیمار به علایم اولیه توجه نکند و تومور به حدی برسد که بلع جامدات و حتی مایعات را دچار مشکل کند به تدریج لاغری و علایم کم‌خونی نیز بروز پیدا می‌کند. نکته دیگری که در این نوع سرطان وجود دارد این است که حتی قبل از اینکه فرد دچار مشکل در بلع شود، تغییر رنگ در مدفوع مشاهده می‌شود؛ یعنی خون‌ریزی مختصری در مری موجب تغییر رنگ مدفوع و سیاه شدن آن می‌شود که البته این تغییر رنگ مدفوع در سرطان‌های دیگر دستگاه گوارش نیز دیده می‌شود که باید محل خون‌ریزی تشخیص داده شود.

سرطان معده
این سرطان، کشنده‌ترین و شایع‌ترین سرطان در مردان است. متاسفانه به دلیل اینکه تومور در معده فضای رشد دارد و فرد متوجه آن نمی‌شود، سرطان معده بسیار دیر تشخیص داده می‌شود و این اتفاق زمانی می‌افتد که متاسفانه کار از کار گذشته است. به همین دلیل هم میزان زنده ماندن بیش از 5 سال از زمان تشخیص سرطان حدود 15 درصد است و 85 درصد افراد مبتلا در 5 سال اول از دست می‌روند و 50 درصد میزان مرگ و میر نیز مربوط به سال اول است. چند نکته نیز در مورد افراد مستعد ابتلا به سرطان معده و به خصوص افرادی که در خانواده‌ آنها سابقه سرطان دستگاه گوارش وجود دارد، باید مورد توجه قرار گیرد.

لاغری:
اگر مرد بالای 45 سال احساس کرد که در حال لاغر شدن است در حالی که دلیل خاصی برای این لاغری وجود ندارد باید آن را پیگیری کند زیرا یکی از نشانه‌های سرطان دستگاه گوارش همین لاغری است.احساس پری: حس ناراحتی و پر بودن شکم در قسمت فوقانی آن (اپی‌گاستر) یکی دیگر از نشانه‌هایی است که به خصوص بعد از صرف غذا باید به آن توجه کرد.

تغییر رنگ مدفوع:
این تغییر رنگ که در آن، مدفوع به رنگ تیره درمی‌آید، می‌تواند در اثر خون‌ریزی‌های میکروسکوپیک از دستگاه گوارش و از علایم بروز سرطان‌های دستگاه گوارش باشد.

کم‌اشتهایی:
کم‌اشتهایی بی‌دلیل اگرچه نشانه روشنی برای بروز سرطان معده نیست ولی می‌تواند یکی از علایمی باشد که باید مورد توجه بیماران قرار بگیرد.

سرطان کولون و رکتوم
سرطان کولون و رکتوم در واقع دو نوع سرطان کاملا متفاوت هستند. شخصیت این دو نوع سرطان، میزان بروز و نتیجه درمان آنها با هم متفاوت است ولی عوامل خطر آنها چندان تفاوتی با هم ندارند. مهم‌ترین نشانه این سرطان، خون‌ریزی (خون در مدفوع) است که می‌تواند از خون روشن تا خون لخته سیاه باشد. رنگ خون بستگی به این نکته دارد که تومور در کجای روده باشد. اگر این تومور در ابتدای روده بزرگ و سکوم باشد خون مشاهده شده در مدفوع کاملا تیره است ولی اگر تومور در رکتوم باشد، خون در مدفوع به رنگ روشن دیده می‌شود.
نکته دیگری که در مورد این سرطان مهم است این است که سرطان کولون در 30 درصد موارد در زمینه‌های پولیپ مشاهده می‌شود. یعنی بیمار سرطان ندارد و دچار پولیپ است ولی این پولیپ‌ها ترانسفر می‌کنند و از خوش‌خیم به بدخیم تغییر ماهیت می‌دهند. به همین دلیل اگر در سابقه خانواده‌ای وجود پولیپ محرز شده است، بقیه اعضای خانواده نیز باید از نظر پولیپ مورد بررسی قرار بگیرند و اگر تعداد پولیپ‌ها در روده بزرگ زیادتر از حد معمول است که به آن پلی‌پوزیس می‌گویند یا آدم‌های متعددی در یک خانواده دچار پولیپ هستند، افراد این خانواده در معرض خطر تلقی می‌شوند و نیازمند مداخلات جراحی هستند. اگر بخواهیم دو عامل را به عنوان عوامل خطر در این سرطان در نظر بگیریم، یکی وجود خون روشن در مدفوع است و دیگری وجود پولیپ در بیمار یا خانواده او.

سرطان مثانه
از سرطان‌های دستگاه ادراری تناسلی در مردان ایرانی، سرطان مثانه شیوع بیشتری دارد که این البته برعکس الگوی جهانی است. یعنی در دنیا سرطان پروستات بیش از سرطان مثانه شیوع دارد. سرطان مثانه چون تومور فضای رشد دارد، دیر تشخیص داده می‌شود. البته این سرعت تشخیص به محل تشکیل تومور هم بستگی دارد. اگر این تومور در وسط مثانه تشکیل شود، در این نوع سرطان یکی از کلیدهای تشخیصی تغییر رنگ ادرار است. به همین دلیل مردان بالای 40 سال هر روز باید رنگ ادرار خود را کنترل کنند و در صورت تغییر رنگ ماندگار ادرار باید کارهای تشخیصی را در مورد آن انجام دهند. در شرایط عادی این سرطان علامت دیگری ندارد، مگر اینکه تومور دهانه حالب‌ها را بگیرد و در پهلوها ایجاد درد کند.

سرطان پروستات
در مورد این سرطان چون پروستات به طور طبیعی با افزایش سن بزرگ می‌شود، نمی‌توان این بزرگ شدن طبیعی را سرطان دانست. می‌توان گفت به طور عادی حدود 80 درصد از مردان‌ ما بزرگی خوش‌خیم پروستات را دارند و نمی‌شود به دلیل بند آمدن ادرار بر اثر بزرگی پروستات، بگوییم فرد سرطان دارد ولی اگر فردی به طور ناگهانی تغییر در عادت ادرار پیدا کرد، مثلا به طور ناگهانی در دفع ادرار مشکل پیدا کرد یا یک لخته خون با ادرار دفع کرد، این می‌تواند نشانه مشترکی برای سرطان مثانه و پروستات باشد. از دیگر نشانه‌های بروز سرطان پروستات می‌تواند تغییر ناگهانی میل جنسی باشد. خوشبختانه در تشخیص سرطان پروستات تستی وجود دارد که تست تقریبا خوبی است و در آن آنتی‌ژنی موسوم به PSA که به طور اختصاصی مربوط به پروستات است اندازه‌گیری می‌شود. توصیه برای مردان بالای 50 سال این است که حداقل هر سال یک بار این تست را انجام دهند.

عوامل خطرساز سرطان
می‌توان عوامل خطرساز در سرطان‌های شایع را به دو دسته گوارشی و ادراری تناسلی تقسیم کرد. نمک: هرنوع رژیم‌ غذایی که دارای نمک فراوان باشد جزو عوامل خطر در این سرطان‌ها محسوب می‌شود. بهداشت دهان و دندان: اگر فردی از نظر وضعیت بهداشت دهان و دندان وضعیت مناسبی ندارد و دارای ضایعات عفونی و التهابی به دلیل عدم رعایت بهداشت در دهان است، در معرض خطر ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش است.

مصرف مواد روغنی و چرب:
رژیم غذایی پرچرب که تقریبا در بین بیشتر مردم‌ ما مرسوم است، یکی از عوامل خطر ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش است. درحقیقت از یک سو مصرف این مواد در کشور ما بسیار بیشتر از استانداردهای معمول و تعیین‌شده جهانی در این خصوص است و از سوی دیگر نوع مواد چربی مورد مصرف در کشور ما نیز نامطلوب‌تر از نقاط دیگر است یعنی میزان اسید چرب ترانس که در همه دنیا سفارش شده که به صفر برسد هنوز در کشور ما در شرایط مطلوب، 10 درصد است که این موضوع چندان جالب نیست. مصرف مواد روغنی و چربی موجب افزایش وزن می‌شود که این افزایش وزن خود از عوامل خطر سرطان‌های گوارش و دستگاه ادراری تناسلی است.

مواد نگهدارنده:
موادی مثل نیتروزآمین که در ترکیب نگه‌دارنده‌های مواد غذایی از آنها استفاده می‌شود، سرطان‌زا هستند. بنابراین تمام موادغذایی مانده، مخصوصا آنهایی که پروتئین و چربی حیوانی دارند (مثل پیتزا، سوسیس و کالباس) به دلیل وجود مواد نگهدارنده که از جمله آنها نیتریت‌ها و نیترزوآمین‌ها هستند، سرطا‌ن‌زا هستند که البته میزان تاثیر سرطان‌زایی آن بستگی مستقیم به میزان و زمان مصرف این مواد دارد.

فلزات سنگین در آب:
اگر چه خوشبختانه آب بسیاری از شهرهای کشور از نظر آلودگی‌های میکروبی پاک است ولی آلودگی به فلزات سنگین که معمولا در اثر فاضلاب‌های صنعتی ایجاد می‌شوند هنوز پاک نشده و این فاضلاب‌ها در شهرهای بزرگ وارد آب‌های مصرفی مردم می‌شوند که طبیعتا این فلزات اختلالات ژنتیکی ایجاد می‌کنند و موجب بروز انواع سرطان‌ها از جمله سرطان‌های ادراری تناسلی وگوارشی می‌شوند.

عفونت‌ها:
این عامل که بسیار کم‌ مورد توجه قرار گرفته، از عوامل خطرساز دیگر برای ایجاد سرطان است. یکی از عفونت‌ها که درسرطان‌ مری بسیار موثر است، ویروس ابشتین بار است که از نظر علایم بسیار شبیه ویروس‌ سرماخوردگی است. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که متاسفانه 5/17 درصد از سرطان‌های دستگاه گوارش منشأ عفونی داشته است. در این موارد، برای کاهش این عامل خطر تنها کافی است که رفتارهای مردم اصلاح شود. مثلا طرز دیده‌بوسی کردن یکی از آموزش‌هایی است که باید افراد با آن آشنا باشند تا از بروز عفونت جلوگیری شود.
یکی دیگر از عوامل عفونی خطرساز در دستگاه گوارش، هلیکوباکترپیلوری است که در معده وجود دارد و در 80 درصد موارد با سرطان همراهی دارد. پس یکی دیگر از کارهایی که می‌توان در جلوگیری از ابتلا به سرطان‌‌ها به آن پرداخت ریشه‌کن کردن این عامل در مردان است و به خصوص درآنها که سابقه سرطان معده دارند. غیر از این دو مورد، همه ویروس‌ها و عوامل میکروبی می‌توانند از دستگاه گوارش و ادراری تناسلی ایجاد عفونت و در پی آن سرطان کنند. بنابراین رعایت نکات بهداشتی می‌تواند یکی از راه‌های پیشگیری از سرطان‌ها باشد.

استرس:
تاثیر مسایل رفتاری، اجتماعی، روانی و معنوی در بروز وعدم بروز بیماری‌ها روز به روز به طور جدی‌تری دنبال می‌شوند. شاید 10 سال پیش، ما نگاه روشنی نسبت به این مسایل در بروز سرطان‌ها نداشتیم ولی امروز یکی از نکاتی که روی آن بسیار تکیه می‌شود همین مسایل مربوط به جهان‌بینی افراد است.
منظور از جهان‌بینی این است که افراد به یک قدرت ما فوق‌ طبیعی معتقد باشند یا نباشند. زمانی که افراد این اعتقاد را پیدا می‌کنند، نظام ایمنی آنها تحریک و مقاو‌م‌تر از قبل می‌شود. آنچه مسلم است این است که اعتقاد به ماوراءالطبیعه و خدا هم در بروز و هم کنترل سرطان‌ها موثر است.

سیگار و دخانیات:
دخانیات تقریبا بالاترین و مهم‌ترین فاکتور خطرساز در پنج سرطان شایع در کشور است. دخانیات به دو شیوه بر بروز سرطان تاثیر می‌گذارد. یکی اینکه به طور مستقیم ژنوم‌ها را تغییر می‌دهد و بر خود بیمار اثر می‌کند و دیگری اینکه با ایجاد تغییر در ژنوم افراد می‌تواند در آینده سرطان ایجاد کند.