قالی:
برای بافت قالی از پشم بز ،از این سوی که.زبر است بهره برداری نمی
کنند،اما از پشمم گوسفند که بیشتر در نژادهاو ویژه پرورش داده می شود،
بهره برداری می گردد. پشم اگر سفید باشد رنگ را بهتر
به سوی خود می کشد، پس می توان پیش پشم رنگین را ((رنگ زدا یی)) کرد.
اینجا به بررسی کوتاه پشم، کرک، نخ و ابریشم پرداخته می شود:
پشم: رشته هایی خشن، صاف، استخوانی و بیشتر ربر است که از گوسفند به دست
می آید.
کرک:
رشته موهایی نرم است که چکونگی مجعد و فنری دارد و بیشتر از زیر بغل و
سینه گوسفند به دمت می آید. شایان گفتن است که از کوسفندان ایران کرک کمی
می توان به دست آورد.نازک ترین پشم، برای بافت پارچه های کشمیر و ماهوت به
کار می رود و پشمی که برای بافتن طناب های پشمی به کار برده می شود، خشن
ترین پشم است. کلفتی پشم کشمیر 3 میلیمتر است و با این چگونگی بسیار گرم و پایدار و سبک است. نخ: یکی دیگر از مصالح قالی بافی نخ است که از پنبه به دست
می
آید. نخ را مانند پشم شماره گزاری می کنند. در روزگاران کهن که کارخانه
های ویژه تابیدن نخ نبود ، نخ را با دوک نخ ریسی می تابیدند. برای شناخت
پیشینه نخ ریسی نخست باید به نگاره های روی تابوت و گورهای فرعون های مصر
نگریست. در یکی از این نگاره ها که زندگی روزمره فرعون و اطرافیانش را
نشان می دهد به یک چرخ ویسندگی برمی خوریم و درمی یابیم که چرخ ریسندگی
از حدود 5000 سال
پیش هستی داشته و تاکنون نیزدگرگونی فراوانی پیدا نکر ده است. ابریشم:
الیافی نرم. شفاف، نازک و استوار است که از کرم ابریشم به دمت می آید و در
بافت قالی های بسیار گران بها از آن بهره برداری می شودویژگی دیگر در
شناخت قالی دانستن گونه های بافت آن می باشد که چنین هستند: ((ریز بافت))
و ((درشت بافت)). قالی ریزبافت در برابر درشت بافت از چگونگی برتر و
پایداری بیشتری برخوردار است.
شمار رج ها نیز دربرتر بودن کونه
قالی نقش به سزایی دارند. طرح قالی و همچنین گونه های رنگ هایی که برای
رنگرزی پشم قالی از آنها بهره برداری می شود و پایداری این رنگ ها، می
توانند ویژگی آشکاری برای یک قالب خوب باشند . یک قالی از اجزای زیر پدید
آمده است: ((تار)) ،((پود ))و ((پرز))و
تار:
به نخ هایی می گویند که موازی یکدیگر در درازای قالی جای می گیرند. این نخ
ها می توانند از ابریشم، پشم یا پنبه باشند. پود: دربرگیرنده رشته نخ هایی
است که به گونه موازی از میان نخ های تار گذشته و به گونه ای افقی از (( دار))« قالی گذر داده
می شوند. جنس این نخ ها بیشتر در قالی های برتر ابریشم، در قالی های خوب و میانه، پشم و در قالی های معمولی، نخ پنبه می باشد.
پرز:
که به گوشت قالی نامدار است، پشمی است که باعث پدید آمدن پی ریزی و رنگ
های گوناگون در قالی می شود . جنس پرز در قالی های برتر ، ابریشم و در
دیگر قالی ها پشم است . گوشت فرش به وسیله تارهای گره خورده پدید می آید .
گونه های قالی چنین هستند :
پتشی : به اندازه های 100- 90×60 سانتیمتر . انگیزه گزینش نام خرک از آن سوی است که این گونه قالی برپشت خرقالب می شود .
ذرع و نیم ذرع : به گونه کلی در اندازه های 5/1×1 متر .
قالیچه :
به اندازه 30 /2 تا 20/20 ×40/1 متر . پرده ای : گونه ای از قالیچه به
اندازه های 80/2×80/1 متر که به دیوار زده می شود . پس از گونه های یاد
شده ، دیگر قالی ها را از روی طول و عرض آنها ، به متر نام می برند . برای
نمونه قالی هایی به اندازه های
4×3 ، 5/2×3×2و... اندازه های قالی
های بزرگ تر از گونه های یاد شده بستگی به سفارش دارد . شیوه بافت قالی :
پایه و بنیاد کارقالی باقی را گره هایی که بر روی تار قالی زده می شود ،
می سازد . جنس گره ها از پشم ، کرک ، یا ابریشم است که پیش از این به رنگ
های دلخواه در آمده اند . هر اندازه تعداد این گره ها در رویه قالی بیشتر
باشد ، ارزش و استواری و پایداری قالی فراوان تر می شود . روش گره زنی در بخش های مختلف ایران زمین گوناگون است . بیشتر دوگونه گره در همه ایران به کار برده می شود :
گره فارسی باف:
که بیشتر در شهرهای : مشهد ، اراک ، کرمان ، قم ، اصفهان و پیرامون تهران
انجام می شود . درروش فارسی باف می توان تا 110 گره در هر 7 سانتمیتر
پدیدآورد .
گره ترکی بافت : این گونه گره بیشتر در آذربایجان ، ترکمن صحرا و روستاهای پیرامون همدان انجام می شود –
گاهی بافت قالی را از چپ به راست آغاز می کنند . در هر دو شیوه گره زنی از
گره های جفتی بهره برداری می شود . این گونه بافت نادرست و ناپایدار است .
گرد آمده گره ها رویه ای نرم بر روی بافته پدید می آورد.گره چون(( نقطه ای
)) است زمینه نقش آفرینی را درقالی به نسبت گلیم تا اندازه فراوانی افزایش
می دهد .پس از بافته شدن یک ((رج RAJ : دسته ، ردیف )) ، (( هاف Half در زبان انگلیسی به معنای نیمه است . این چوب تارهای جلوی چله را به دوردیف تقسیم
می
کند . )) را بالامی بریم و به وسیله سیخ ((پود کلفت )) را از پشت نخ های
ردیف پشت چله گذر می دهیم و پس از آن با شانه روی همه این رج می زنیم .سپس
هاف را پایین می آوریم و این بار (( پود نازک )) رابا سیخ از پشت نخ های
ردیف جلوی چله رد می کنیم و با شانه برروی آن می کوبیم . با این کار پود
نازک 5/2 برابر طول رج ، مصرف می شود ، زیرا دور چله های ردیف پشت و جلو
به گونه زنجیری پیچیده می شود ، به گونه ای که پود کلفت به اندازه طول رج
استفاده می شود . عمر قالی با پود نازک ده سال و بدون آن دو سال است .
همان گونه که پیش از این گفته شد دارهای قالی به دو دسته تقسیم می شوند :
 1- دار خوابیده :
این گونه دار بسیار ساده است و در میان مردم ایل نشین رواج دارد . روش
ساخت آن به این شیوه است که دو تیر استوار و راست به موازات هم در اندازه
ثابتی به وسیله چهار میخ چوبی یا فلزی روی زمین استوار می شود و نخ های
تار را به گونه پی در پی و عمود بر آنها عبور می دهند . این دار تیرهای
جانبی ندارد . انگیزه بهره برداری از این گونه دار در میان ایل نشینان آن
است که به آسانی پس از چندی بهره برداری ، قابل جابجایی وبردن به مکانی
دیگر است .
 2 – دار عمودی : این
گونه دار ، چهارچوبی است که تکیه گاهی در بالا و تکیه گاهی در پایین دارد
و می تواند به وسیله پایه هایی کاملا عمودی بر روی زمین جای گیرد .
نقشه
قالی : برای بافتن قالی ، به بودن نقشه نیاز است . طراح ، طرح قالی را روی
کاغذهای ویژه ای که جدول بندی شده پیاده می کند . در کاغذ نقشه ، هر مربع
بزرگ به ده مربع کوچک بخش می شود . کوچک ترین مربع یا چهارخانه ، علامت یک
گره است و ...... طرح و نقش قالی :
طرح هایی که از خط های مستقیم ساخته شده ( طرح شکسته ) و طرح هایی که از
خط
های خمیده ساخته شده ( طرح گردان ) نامیده می شود . بر پایه نظر (( سیسیل
ادواردز)) که درباره فرش ایران پژوهش های بنیادی و فراوانی انجام داده است
. قالی ایران دارای 9 طرح اصلی است که به طرح های 9 گانه نامدار بوده و
چنین هستند :
 1 – طرح هراتی 2 – طرح بوته ای 3 – طرح خرچنگی 4 – طرح لچک و ترنج
5 – طرح مینا خانی 6- طرح شاه عباسی 7 - طرح گل حنایی 8 – طرح بیدمجنون
9 – طرح جوشقانی .
البته
باید گفت که امروزه گونه های جور به جور طرح ها از جمله طرح های تلفیقی و
ترکیبی به قالی ایران راه یافته است . قالی ایران از گذشته دارای سه ویژگی
بنیادی و ریشه ای بوده که عبارتند از :
1- مرغوبیت پشم مصرفی 2 – پایداری رنگ 3 – طرح ها و نقش های اصیل سنتی باشد که
با تلاش فراوان و در کنار هرچه بیشتر و بهتر کردن کیفیت فرشمان در سطح
جهان ، با شیوه های ویژه از سوء استفاده پاره ای از کشورها مانند هند ،
پاکستان ، چین و .... ازطرح ها الگوهای ارزشمند فرش خود جلوگیری کرده ونقش
اقتصادی آن را در کنار ارزش های هنری فراوانش افزایش بسیار دهیم .
افزودن چند تصویر همراه مطلب توسط بیات
کلیه حقوق تحت مجوز