مقدمه
پديده فرسايش بادي يا به عبارت ديگر حساسيت اراضي نسبت به باد مانند بسياري از پديده هاي طبيعت مورد توجه دانشمندان جهان قرار گرفته، و تا كنون مخصوصا" در دهه هاي اخير سعي و تلاش زيادي در زمينه كمي كردن معيارهاي شناسائي اين پديده بعمل آمده است. توانائي پيش بيني دقيق فرسايش خاك براي بسياري منظورها، از جمله برنامه هاي حفاظتي، منابع طبيعي و كاهش آلودگي هوائي ناشي از طوفان ضروري است (6) .چپيل (4) با استفاده از تونل باد نشان داد كه فرسايش پذيري خاك كاملا" تحت تأثير توزيع اندازه خاكدانه هاي خشك قرار مي گيرد. هاگن (5) چگونگي فرسايش بادي و سايش خاكدانه را در تونلهاي باد مورد مطالعه قرار داده و اظهار داشت كه سايش وانتشاربه عنوان منابع حركت خاك عمل مي كنند. اسكيدمور و ليتون (9) تأثير پايداري خاكدانه ها در حالت خشك را برميزان فرسايش بادي در ده خاك ايالت كانزاس آمريكا مورد ارزيابي قرار داده، و مدلي را جهت پيش بيني پايداري خاكدانه هابا استفاده از خصوصيات خاك در شرايط فرسايش بادي ارائه دادند. هاگن(8) دريافت كه پايداري خاكدانه ها يكي از عوامل پيش بيني كننده سايش سطحي و فرسايش است. وي اظهار ميدارد كه فقط از طريق پيش بيني پايداري خاكدانه و سله ها مي توان به پيشرفتهاي خوبي در زمينه معادلات شار سائيدگي دست يافت. از طرف ديگر پيش بيني ساعتي سرعت و جهت باد، با استفاده از شبيه سازي و مدلهاي استوكاستيك ويبل (2) با تخمين بسيار عالي ( باد، بعنوان عامل اصلي فرساينده ) در تركيب با عامل خاك (فرسايش پذير) بعنوان پيش بيني فرسايش در منطقه بسيار مهم ميباشد. لذا در اين تحقيق شار سايش و شار انتشار ذرات خاك در خاكهاي گوناگون در منطقه يزد، كه به نوعي پيش بيني فرسايش بادي با استفاده از آمار باد تاريخي و شبيه سازي شده اين منطقه نيز مي باشد، محاسبه گرديد.
مواد و روشها
نمونه برداري از محدوده اراضي واقع در تپه هاي شني واقع در شمال شهرستان يزد و همچنين اراضي كشاورزي در نقاطي با كيفيت مناسب خاك انجام گرفت(2). خصوصيات فيزيكوشيميائي اين خاكها نظير توزيع اندازه خاكدانه ها ، درصد ماده آلي، كربنات كلسيم معادل، بافت خاك، حداكثر ارتفاع پستي و بلندي خاك يا ( Zmax ) در هر كدام از اراضي و ميزان شكستگي اوليه خاكدانه در هريك از خاكها اندازه گيري شد(2). چنانچه شرايط فرسايش بادي فراهم باشد و سرعت باد نيز از 8 متر بر ثانيه بيشتر شود، ذرات خاك شروع به حركت مي كنند (7). در اين مرحله با توجه به نتايج بدست آمده از پيش بيني سرعت و جهت باد با استفاده از مدل ويبل و شبيه سازي استوكاستيك( كه با استفاده از آمار سي ساله ايستگاه سينوپتيك يزد انجام داديم ) و با در نظر گرفتن سرعتهاي بيشتر از 8 متر بر ثانيه( باد هاي فرساينده ) (1) ميزان شار انتشار(Gen) و شار سايش (Gan) محاسبه و مجموع آنها تعيين گرديد(1).
نتايج و بحث
ضرايب همبستگي بين شارها ي محاسبه شده با استفاده از آمار داده هاي شبيه سازي شده سالهاي 1980 - 1966 و همچنين با داده هاي تاريخي سالهاي 1981 تا 1995 در ماههاي پر باد و در كل سال، نشان دهنده همبستگي خوبي بين آنها ميباشد. خـاك San_d_y Loam، مساعدترين خاك از نظرفرسايش پذيري در ميان خاكهاي مورد آزمايش در اين تحقيق بود. از نظر مقايسه ميان خواص مختلف خاكهاي مورد آزمايش، تغييرات بافت خاك و از همه مهمتر درصد رس در اين زمينه نقش تعيين كننده دارد. بنابراين مي بينيم خاك San_d_y Loamاز جهات دو خصوصيت ذكر شده، وضعيت نا مناسبي را نسبت به خاكهاي ديگر دارد. بيشتر بودن مقدار Gen نسبت به Gan در خاك Loamy San_d_ به اين دليل است كه درصد ذرات آزاد كوچكتر از1/0 ميليمتر اين خاك بيشتر و ميزان خاكدانه كمتر است( تپه هاي شني) . اين محاسبات و نظاير آن در ماههاي پربادتر نتايج بهتري را نسبت به ماههاي كم باد، براي داده هاي شبيه سازي شده و تاريخي نشان مي دهد. با توجه به ضرايب همبستگي تعيين شده و با وجود اينكه ماه آگوست، يكي از ماههاي كم باد به حساب مي آيد، همبستگي نشان داده شده بين اين داده ها متوسط است، ولي در ماههاي پر باد و در كل سال ضرايب همبستگي، نشان دهنده همبستگي خوبي بين داده هاي ذكر شده هستند و نشان دهنده اعتبار مدل شبيه سازي باد و محاسبه فرسايش ميباشند. بين سرعت و جهت باد تاريخي و شييه سازي شده اختلاف كوچكي وجود دارد ولي داده هاي ذكر شده، تطابق خوبي را نشان مي دهند. در ماههاي كم بادي همچون آگوست، تطابق داده هاي سرعت و جهت باد تاريخي و شبيه سازي شده نسبت به ماههاي پر باد كمتر است كه<