عوامل
شيميايي مورد مصرف در صنعت سبب به وجود آمدن اكثر بيماري‌ها و مسموميت‌ها
ناشي از كار مي‌باشند. براي طبقه‌بندي بيماري‌هاي ناشي از عوامل شيميايي
روش‌هاي مختلفي به كار برده شده ولي ظاهرا بهترين روش طبقه‌بندي، توجه به
راه ورود عوامل شيميايي به بدن است:
الف-
بيماري‌ها و مسموميت‌هايي كه ناشي از جذب مواد از طريق دستگاه تنفسي
مي‌باشند. ذرات گرد و غبار، گازها و دود از اين طريق جذب مي‌گردند.
ب-
بيماري‌ها و مسموميت‌هايي كه ناشي از جذب مواد از طريق دستگاه گوارشي
مي‌باشند. از موادي كه از اين طريق ممكن است وارد بدن شوند و ايجاد
ناراحتي نمايند آرسنيك، فسفر و سيانور قابل ذكرند.
ج- بيماري‌ها و مسموميت‌هايي كه ناشي از جذب مواد از طريق پوست مي‌باشند مانند جذب تترا اتيل سرب، آنيلين، تي‌ان‌تي و فنول.
ابتدا به مسموميت‌هايي كه از طريق دستگاه تنفسي ايجاد مي‌شود مي‌پردازيم:
گرد و غبار
گرد
و غبار بر اثر تجزيه مواد مختلف جامد به ذرات بسيار كوچك، تشكيل مي‌شود كه
اين ذرات معمولا مدتي در هوا شناور مي‌مانند. اعمال مكانيكي از قبيل خرد
كردن، اره كردن، شكستن، تركاندن، مته كردن، سائيدن و غيره توليد گرد و
غبار مي‌كند. گرد و غبار از نظر اندازه ممكن است قابل رويت با چشم باشد يا
به صورت ميكروسكوپي و اولتراميكروسكوپي باشد. در هر حال انتشار و پراكندگي
آنها در محيط كار، در افرادي كه با آن تماس پيدا مي‌كنند بر حسب جنس گرد و
غبار، اندازه ذرات و طول مدت استنشاق و عوامل ديگر ايجاد عوارض و
بيماري‌هاي گوناگوني خواهد نمود.
با
توجه به آنكه گرد و غبار باعث بيماري‌هاي حرفه‌اي مي‌شود يا خير مي‌توان
آن را به دو دسته تقسيم كرد: 1- گرد و غبارهاي بي‌اثر كه آمادگي براي سل
و يا ساير عفونت‌ها ايجاد نمي‌كنند و به طور كلي ريه‌ها را مختل نمي‌كنند
مانند پودر كربن كربنات‌هاي كلسيم و منيزيم سيمان گچ ذرات سمباده گرد
و غبار آهن.
2-
گرد و غبارهاي سمي كه به بيماري‌هاي ريوي ناشي از گرد و غبار مانند
سيليكوز، آزبستوز، انتراكوز و... منجر مي‌شود. اين بيماري‌ها معمولا
كشنده نيستند و ماه‌ها و سال‌ها و يا تا آخر عمر گريبانگير فرد مبتلا
مي‌باشد و منجر به از كار افتادگي و عليل شدن شخص مي‌گردد. از جمله اين
نوع گرد و غبارهاي سمي مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
سيليس،
آزبست يا پنبه نسوز، سيليكات‌ها، زغال سنگ، كاربورتنگستن، سرب، كادميوم،
منگنز، كرم و كرمات‌ها، آرسنيك، ساير تركيبات فلزي، حشره‌كش‌ها، گرد و
غبارهاي راديو اكتيو، گرد و غبارهاي آلي، گرد و غبارهاي پنبه، گرد
وغبارهاي نيشكر، گرد و غبارهاي يونجه، گرد و غبارهاي غلا‌ت.
آثار ذرات آلوده‌كننده محيط كار
در
محيط كار، ذرات آلوده‌كننده‌اي كه نام برديم آثار گوناگوني بر سلا‌مت
انسان به جا مي‌گذارد و سلا‌متي را به خطر مي‌اندازد. تعدادي از اين آثار
عبارتند از:
تاثير
بر مجاري تنفسي فوقاني و ايجاد تحريك و آلرژي ،تاثير بر روي مجاري تنفسي
پاييني و ايجاد زخم‌ها و حفره‌ها در آن، تاثير بر روي نسوج عميق ريه، در
نيتجه استنشاق مواد شيميايي، تاثير بر دستگاه گوارشي پس از بلع ذرات سمي،
تاثير موضعي بر روي پوست بدن و ايجاد بيماري‌هاي پوستي، تاثير بر روي
عضوهاي داخلي بدن، پس از ورود ذرات از راه‌هاي گوارشي، تنفسي، پوست و
ايجاد آسيب‌هاي عمومي، تاثير بر روي سيستم اعصاب،تاثير بر روي مجاري
ادرار، تاثير بر ساختمان استخوان‌بندي انسان، تاثير بر روي چشم‌ها، تاثير
مكرر بعضي از مواد تحريك‌كننده بر يك موضع بخصوص و ايجاد سرطان، اثر
كاهنده بر مقاومت بدن توسط بعضي از آلوده‌كننده‌ها در برابر امراض عفوني،
تاثير تجمعي بعضي از عناصر سنگين مانند سرب و جيوه و ايجاد بيماري‌هاي
مزمن،تاثير بر اعضاي خون‌ساز و سيستم گردش خون، تاثير بر نقاط مختلف بدن
و ايجاد حساسيت‌ها و بيماري‌هاي گوناگون ديگر
عوامل آلودگي
جهت آلودگي در محيط كار سه عامل وجود دارد:
الف-
عامل توليدكننده آلودگي،ب- عامل انتقال‌دهنده آلودگي،ج- كارگر گيرنده
آلودگي،كه هر يك براي كنترل آلودگي روش‌هاي خاص خود را دارد.
در
خصوص عوامل توليدكننده آلودگي روش‌هاي زير براي كنترل مفيد هستند:
جايگزيني، تغيير در روش كار، جدا كردن، روش‌هاي مرطوب، تعميرات و
نگهداري
نظافت عمومي
عامل انتقال‌دهنده آلودگي با اين روش‌ها قابل كنترل هستند:
ايجاد هواكش‌هاي طبيعي يا مصنوعي جهت خارج كردن گرد و غبار و ورود هواي
سالم به محل ، ايجاد هواكش‌هاي موضعي در محل بروز گرد و غبار (روي
دستگاه‌ها)، جلوگيري از ريخت و پاش، ايجاد فاصله، تعميرات و سرويس
براي كنترل كارگران شيوه‌هاي موجود عبارتست از:
آزمايش‌هاي پزشكي، دوزيمتري، ماسك‌هاي حفاظتي فيلتردار، چرخش كارگري، تنظيم ساعت كار،
منبع: كتاب ايمني و حفاظت فني
مولف: دكتر نادر نبهاني
کلیه حقوق تحت مجوز