قوانینی که برای تبادل اطلاعات بین دو دستگاه در شبکه ها وجود دارد را پروتکل می گویند. به مجموعه ای از پروتکل ها پشته پروتکل می گویند مثل TCP/IP/HTTP

بهتره واضح تر درباره ی پروتکل توضیح بدم:

فرض کنید مثلا یک چینی و یک فرانسوی، هر یک به زبان خودشان بخواهند با یکدیگر صحبت کنند ، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ قطعا از صحبتهای هم هیچ نخواهند فهمید.

در واقع، هر زبان از ۲ بخش لغات و مفاهیم و دستور زبان تشکیل شده است و ما برای درک یکدیگر، باید در هر دو طرف مکالمه مجهز به قوانین یکسانی باشیم در غیر این صورت، امکان برقراری ارتباط نخواهیم یافت.

این موضوع دقیقا به همین سادگی درباره رایانه ها هم برقرار است. رایانه ها برای ارتباط با یکدیگر احتیاج به یک زبان مشترک دارند که این زبان، همان پروتکل است. پروتکل در لغت به معنای آداب و رسوم، تشریفات و نیز توافق است که این مفاهیم، با کاربرد رایانه ای آن هم سازگار است.

در حقیقت، پروتکل عبارت است از مجموعه استانداردی از قوانین و توافق ها که تعیین می کنند چگونه رایانه های درون یک شبکه با هم ارتباط برقرار کنند. قالب انتقال داده ها، مکانیزم چک کردن خطا که هنگام نقل و انتقال در داده ها پیش می آید، مکانیزم تصحیح خطا، روش فشرده سازی داده ها (اگر وجود داشته باشد)، همه و همه، از سوی قوانین استاندارد پروتکل تعیین می شوند.

پروتکل های متعددی برای هر یک از کاربردهای فوق وجود دارد که مزایا و معایب خودشان را دارند. برخی سریع ترند، بعضی مطمئن ترند، برخی ساده ترند و برخی به صورت سخت افزاری و بعضی به صورت نرم افزاری پیاده سازی می شوند. اما مساله مهم این است که هر دو طرف ارتباط، از یک پروتکل یکسان برای هر یک از اعمال مذکور استفاده کنند و زبان هم را بفهمند.

پس در اینصورت میشه گفت زمانی که سرویس ‌گیرنده از طریق یک پورت خاص به سرویس‌ دهنده وصل شد، می‌توانیم از طریق یک پروتکل به سرویس‌ دهنده دسترسی داشته باشیم. پروتکل یک راه از پیش تعریف شده برای گفتگو با سرویس‌ دهنده ‌است. همچنین پروتکل‌ها متن ساده و قابل درک توسط انسان هستند. فراموش نکنید پروتکل قبل از آدرس‌های اینترنتی می‌آیند. برای مثال http://www.web.com که http:// پروتکل وب است یا ftp://ftp.site.com که ftp:// پروتکل FTP یا انتقال فایل است. شاید ساده ‌ترین پروتکل، پروتکل Daytime باشد. اگر با پورت ۱۳ روی یک سیستم که از daytime پشتیبانی می‌کند متصل شوید سرویس‌دهنده، زمان جاری را بر می‌گرداند و ارتباط را قطع می‌کند.

انواع پروتکل ها و کارایی و قابلیت های آنها در شبکه:

FTP : (پروتکل انتقال فایل) پروتکل انتقال فایل در اینترنت

SMTP : (پروتکل انتقال پستی ساده) پروتکل اینترنت برای انتقالات پست الکترونیکی

SNMP : (پروتکل مدیریت شبکه ای ساده) پروتکل اینترنت برای نظارت بر شبکه ها و اجزای شبکه

Telnet : پروتکل اینترنت برای برقراری ارتباط با میزبانهای راه دور و پردازش محلی داده ها

Gopher : پروتکلی برای در اختیار قرار گذاشتن اطلاعات با استفاده از سیستمی از منوها، صفحات یا اتصالاتی به Telnet است

NCP : پروتکل هسته مرکزی

UDP : پروتکل انتقال داده در [Only Registered Users Can See Links. Click Here To Register...] و نا مطمئن

DNS : پروتکلی است که یک نام دامنه مثل [Only Registered Users Can See Links. Click Here To Register...] را به یک آدرس [Only Registered Users Can See Links. Click Here To Register...] تبدیل می کند.

TCP : (پروتکل کنترل انتقال) از پروتکل TCP/IP برای ضمانت تحویل داده های متوالی

STP : قسمتی از پشته پروتکل IPX/SPX مربوط به شرکت Novell

NwLink : نسخه مایکروسافت IPX/SPX است

NetBEUI : پروتکل گسترش یافته کاربر NetBIOS (NetBIOS ، اعمال سطح پایین شبکه مثل با اشتراک گذاشتن فایلها و چاپگرها را انجام می دهد)

ATP : پروتکل مبادلات Apple Talk

RIP : پروتکل مسیریابی مبتنی بر بردار-فاصله RFC اساس یک الگوریتم می باشد.

SLIP : پروتکلی که برای تبادل یک TCP/IP روی یک اتصال سریال می باشد مثل مودم.

PPP : پروتکلی بسیار پیشرفته تر از SLIP که برای اتصال سریال می باشد.

HTTP : پروتکلی که برای انتقال ابرمتن و صفحات وب در شبکه بکار می رود

NEWS : پروتکلی برای انتقال

BGP : یک پروتکل دروازه خارجی مبتنی بر RFC

DHCP : پروتکلی جهت تخصیص آدرس های IP بصورت پویا است

CIDR : پروتکل مخصوص [Only Registered Users Can See Links. Click Here To Register...] های تعریف شده برای هر IP است

IP : (پروتکل اینترنت) از پروتکل TCP/IP برای تعیین مسیر و ارسال بسته

IPX : (تبادل بین شبکه ای بشته ها) از رشته پروتکل IPX/SPX شرکت Novell برای تعیین مسیر و ارسال بسته

DDP : پروتکل حمل داده های Apple Talk

CSMA/CD : هنگامی که در شبکه تصادم داده ها بوجود آید، یک دوره تناوبی انتظار، جهت کاهش تصادم ها تحمیل می شود