رئیس اداره خدمات بهداشت حرفه ای و مشاغل خاص -مرکز سلامت محیط و کار- معاونت بهداشت

پرداختن به مقوله برنامه های تغذیه ای در محیط کار، از آنرو دلگرم کننده است، که نوید گذر از بحث امنیت غذایی و تامین حداقل های کالری مورد نیاز بدن را در خود دارد. حتی فراتر ازآن یعنی از ایمنی غذایی هم فراتر رفته ایم و نگران فقدان یا کمبود کیفیت مواد غذایی از جهت آلاینده ها و یا نقصان ریز مغذی ها نیستیم. در این حالت، در فضایی سیر می کنیم که تلاش برای کنترل عوامل شناخته شده زیان آور محیط کار و انطباق شرایط محیط کار با ویژگی ها و توانمندی های «انجام دهنده کار» از پارامتر های اصلی فراتر رفته و به ریزفاکتور ها و یا پارامترهای فرعی نظیر تغذیه رسیده است. درس اول در حفظ سلامتی کارگران در مواجهه با ذرات و گرد و غبار را در خاطر می آوریم که توصیه به نوشیدن شیر را، حتی اگر برای کاهش تاثیر آلاینده مفید نمی بود، برای رفع سوء تغذیه احتمالی که برای گروه مذکور قابل پیش بینی بود، مجاز بر می شمرد. اما اکنون در فضای گفتمانی دیگری هستیم. باید رژیم غذایی را به منظور جلوگیری از افزایش بی فایده و گاه زیان آوراندکس توده بدنی، آموزش داد و بکار بست. براستی با تغییراتی بنیادینی روبرو شده ایم. تغییراتی از جنس توسعه یافتگی فرهنگی و کوتاه تر با تغییراتی از جنس فرهنگ مواجه شده ایم. پس می توان تغییراتی در دیگر جنبه های کار را نیز انتظار داشت. علاوه بر تغذیه، فاکتورهای متعدد دیگری در حفظ، تامین و ارتقای سلامتی فرد در محیط کار وجود دارد. فعالیت های بدنی ( ورزش)، پرداختن به روح و روان و شادابی و محیط زیست و روابط انسانی در کنار روابط اقتصادی. همه این ها امید بخش هستند و دورنمای آینده محیط کار را انسانی تراز پیش در پیش رو می آورند.

عوامل زیان آور محیط کار و تغذیه:

سال ها بود که بطور سنتی وظیفه بهداشت حرفه ای را تشخیص، شناسایی، اندازه گیری، ارزیابی، ارزشیابی و عاقبت کنترل عوامل زیان آور محیط کار می دانستیم. امروزه با بستر فراهم شده در فضای توسعه یافتگی جوامع که خود ریشه در ادبیات غنی توسعه پایدار دارد، جای آن دارد که برای عوامل فرعی نیز حساب ویژه ای باز کنیم. باید که به مقدار خویش، که شاید دیگر براستی به حساب آید، برنامه ریزی کنیم. اینکه تغذیه، انباشتگی خستگی، فقدان تحرک لازم و عدم آمادگی روحی و روانی فرد برای کار هرکدام چه سهمی در تاثیر عوامل زیان آور بر سلامت کارکنان دارد؟ این عوامل حاشیه ای چه سهمی در ورود و اثرگزاری زینوبیوتیک ها بر بدن کارکنان در یک محیط در مواجهه با عوامل زیان آور داشته و یا تاثیر آنها بر عوامل زیان آور و تهدید کننده سلامتی کارکنان چه ویژگی هایی را دارا می باشد؟ آیا در نقطه مقابل می توان رژیم غذایی ایده آلی را تصور کرد که تاثیر زیان آور ترکیبات خارجی را بر نقاط حساس، جایگاه واکنش، در بدن انسان به حداقل رسانیده و یا حتی مرتفع نماید؟ کمتر از این هم خود پذیرفتنی است. یعنی ایجاد محدودیت برای زینوبیوتیک ها. نتیجه این برنامه بهبود تغذیه ای با اهداف اصلی بهداشت حرفه ای یکی است و ان ارتقای سلامت افراد است.

اپیدمیولوژی بهداشت حرفه ای و برنامه های بهبود تغذیه:

آنچه گفته شد مربوط به درون محیط کار است. به نظر می رسد وقت آن رسیده که دیگر عوامل اپیدمیولوژیکی موثر مرتبط را نیز با نگاه تغذیه ای یکبار دیگر مرور کنیم. بهداشت حرفه ای، تغذیه و نقاط مختلف آب هوایی یا بهداشت حرفه ای و عادات و رفتارهای تغذیه ای کارکنان، بهداشت حرفه ای و گروههای حساس به رژیم های غذایی و عاقبت دیگر ریزفاکتورهای موثر بر سلامت و بهداشت حرفه ای.

آینده نگری در برنامه های بهبود تغذیه در محیط کار:

مباحث تغذیه ای در محیط کار، در خود نوعی پیام های آینده نگری را داراست. بهبود تغذیه در سازمان در گرو شناسایی عوامل موثر بر سلامت افراد در محیط کار است. یعنی یک گام فراتر از بررسی نقش عوامل زیان آور و وارد کردن پیش فرض هایی پیشرفته تر. از این گذشته ارتباط عوامل زیان آور با مواد مغذی، راز های سر به مهر دیگری را در پرونده سلامتی کارکنان خواهد گشود که نتیجه همه آن، حفظ و ارتقای سلامت افراد در محیط کار و در همسایگی با عوامل تهدید کننده سلامتی می باشد.

چنین عرصه ای ظرفیت سازی می کند چرا که :

- سلامت انسان در محیط کار را ناگزیر از پایش است و این نظام اجتناب ناپذیر پایش، پیشرفته تر از نظام ساده پایش عامل زیان آور – واکنش بدن می باشد.

- در پی شناسایی نقاط اثر ( جایگاه های فعال در بدن) ارگانیسم های مختلف بدن و چگونگی واکنش آنها به فشار وارده می باشد( ناگزیر از چنین ردیابی هایی می باشد).

- پژوهش های کاربردی را سمت و سوی تغذیه – بار کاری می دهد.

- مکانیزم ثبت، پایش و گزارش دهی را با ورود فاکتور های تغذیه ای به علایق بهداشت حرفه ای تقویت می نماید.

- و عاقبت مکانیزم های پایش رفتار های شغلی را بر اساس الگوهای تغذیه ای مورد توجه قرار خواهد داد.

برنامه بهبود تغذیه در محیط کار، فرهنگ ساز است، چرا که:

- باور داشت های سنتی در محدوده تغذیه را که گاه با مخاطرات متعددی برای سلامتی قرین است ، به چالش می کشد.

- همگام با تغییر است چرا که تغییر در تمامی جنبه های زندگی تغییر در رزیم و عادات تغذیه ای را الزام آور ساخته است.

- و تعریفی دوباره را برای سازمان کار در خود نهفته دارد. چرا که نحوه انجام کار نیز از فیزیکی به جهان مجازی در حال شیفت است. کار مجازی، عوامل زیان آور خاص خود و در ادامه تغیه خاص خود را می طلبد.

یک توجه خاص اینجا لازم است. از شواهد، مقالات رسیده، بر می آید هر جا که یک تشکیلات بهداشت حرفه ای در یک سازمان بوده است، علاوه بر بهداشت حرفه ای و موضوعات مرتبط با آن، عوامل فرعی همچون تغذیه نیز مورد توجه قرار گرفته است. اگر بررسی شود، می بینیم در چنین سازمان هایی ورزش هم مورد اهمیت و توجه قرار گرفته است، کارایی و راندمان هم به همچنین. ولی توجه به سازمان هایی با ویژگی دارا بودن تشکیلات بهداشت حرفه ای برای پیگیری برنامه های تغذیه ای در محیط کار، می تواند مارا به بیراهه بکشاند، چرا که سهم شاغلین این گروه سازمان های کار، رقم کوچکی از کلیه شاغلین را در سطح کشورتشکیل می دهد. یعنی در دراز مدت از عمومیت یافتن برنامه های تغذیه ای به کل افراد جامعه جلوگیری می کند. تجربه مرکز سلامت محیط و کار در توجه به بهداشت حرفه ای کارکنان مشاغل خاص، نشان داده که نگاه تخصصی تر به ریزفاکتورهای سلامتی نتیجه ملموس این فرآیند بوده است . شایدایده آل آن باشد که تعداد مشاغل خاص را تا در بر گرفتن تمامی مشاغل با یافتن نکات خاص در آنها، ادامه دهیم. و البته راهکار کاربردی تر، تبدیل اطلاعات و فعالیت های مورد نیاز در یک برنامه بهبود تغذیه به نیاز های اصلی جامعه باشد. این روند می تواند در تعریفی جدید در عوامل تامین، حفظ و ارتقای سلامتی کارکنان در محیط کار جستجو شود.

پیشنهادات:

با این رویکرد پیشنهادی اینچنینی پیش رو قرار خواهد گرفت:

در نظر گرفتن تمام جامعه به عنوان سازمان کار با راهکار های راهبردی:

- افزایش مخاطبین شعار های تغذیه ای به تمام جامعه

- افزایش گروههای هدف به تمامی گروههای شغلی

- و افزایش شرکای کاری به تمام بخش های تاثیر گذار بر رفتارهای کاری