اولین قدم در تشکیل خانواده انتخاب همسر مناسب است. صرف نظر از این که در بسیاری از نقاط کشور هنوز دختران در انتخاب همسر خویش نقشی ندارند در نظر گرفتن تناسب بین دو طرف از نظر موقعیت اجتماعی، میزان تحصیلات، وضع خانوادگی و برخی موارد دیگر از سوی والدین لازم است.

   یکی از مسایل مهم هنگام انتخاب همسر"سن" اوست. چرا که وجود اختلاف در نوع نگرش، خواسته ها و برداشت­ها در مقاطع سنی مختلف، متفاوت است. مسئله دیگر تناسب سطح تحصیلات است.

 خواستگاری

   خواستگاری بیان رسمی تقاضای ازدواج است. زیرا اگر چه ممکن است تقاضا به طور خصوصی بین دو طرف مطرح شده باشد اما با توجه به عرف و عادت معمول اجتماعی تا زمانی­که خانواده­ها در این امر مداخله نکرده باشند رسمیت پیدا نمی­کند. مطابق عرف حاکم بر جامعه م خانواده پسر پس از انتخاب فرد مناسب به خواستگاری دختر می­روند ولی چنین رسمی مانع از این نیست که دختر نسبت به تقاضای ازدواج اقدام نماید. هر چند قانون انجام این عمل را منع نکرده است اما با توجه به فرهنگ جامعه امری غیر متعارف به شمار می­رود.

 خواستگاری از نگاه قانون

   قانون در مورد شکل انجام خواستگاری ویژگی­های خواستگار و ... دخالتی ننموده و آن را به توافق طرفین و عرف حاکم بر جامعه واگذار کرده است. اما در مورد زنی که از او خواستگاری می­شود شرایطی معین نموده که در بحثی تحت عنوان "نکاح" مطرح می شود.به موجب قانون از هر زنی که فاقد موانع نکاح باشد می­توان خواستگاری کرد. از جمله موارد نکاح محرمیت است. مورد دیگر ازدواج با زنی است که در قید زوجیت دیگری باشد. همچنین زنی که در عده دیگری است یعنی زنی که با همسر خود متارکه نموده است و صیغه طلاق جاری شده است تا 3 ماه و 10 روز نمی­تواند با مرد دیگری ازدواج نماید یا زنی که همسرش فوت نموده به احترام او تا چهار ماه و 10 روز از نکاح خودداری می­نماید. ازدواج همزمان دو خواهر حتی اگر به صورت موقت باشد حرام نیز تابع همین شرایط است. لذا اگر کسی قصد ازدواج با خواهر همسر خود را داشته باشد ابتدا باید همسر خویش را طلاق دهد تا ازدواج بعدی صورت گیرد. ازدواج با دختر خواهر و دختر برادر زن نیز منوط به اجازه زن است.

 نامزدی

   نامزدی دورانی است برای آشنایی هر چه بیشتر دختر و پسری که درصدد ازدواج و آغاز زندگی جدید و مستقل هستند. این دوران در عین شیرینی زمان پایه ریزی برای یک زندگی همیشگی در کنار یکدیگر است. در این عمل دختر و پسر مقید به  نام یکدیگر می­شوند تا شخص ثالث را مجال خواستگاری نباشد. همچنین فرصتی است تا خانواده دختر جهیزیه او را فراهم کند. البته در قانون اشاره­ای به جهیزیه و تکلیف خانواده­ها به فراهم نمودن آن  نشده  و تنها اشاره شده که جهیزیه مطابق عرف و به منظور رفع حاجت زوجین در آغاز زندگی تهیه می­گردد. همچنین دوران نامزدی فرصتی است تا خانواده پسر مقدمات مراسم ازدواج و تامین سرپناه را فراهم کند.

   به موجب ماده 1035 قانون مدنی، نامزدی ایجاد علقه زوجیت نمی­کند هر چند تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع  ازدواج مقرر گردیده پرداخت شده باشد. چنانچه تمام یا قسمتی از مهریه دختر پرداخت گردد در صورت به هم خوردن وصلت قابل استرداد است. در مواردی که به دلایل رعایت جنبه شرعی و به لحاظ محرمیت دختر و پسر صیغه عقد جاری شده نیمی از مهر قابل استرداد است.د رماده مذکور قید شده است که هر یک از زن ومرد مادام که عقد نکاه جاری نشده می­تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر به هیچ وجه نمی­تواند او را مجبور به این ازدواج نماید یا از جهت امتناع از وصلت درخواست خسارت نماید.

باز پس دادن هدایان نامزدی

   طبق ماده 1037 قانون مدنی هر یک از نامزدها می­تواند در صورت به هم خوردن وصلت هدایایی را که برای ازدواج به طرف دیگر یا والدین او داده است را مطالبه نماید. اگر عین آن هدایا موجود نباشد هدیه دهنده مستحق دریافت هدیه­هایی خواهد بود که از روی عادت نگه داشته می­شوند مگر این که هدایا بدون تقصیر طرف دیگر از بین رفته باشند.

استرداد هدایا در صورت فوت یکی از نامزدها

   ماده 1038 قانون مدنی می­گوید، در مورد پرداخت قیمت هدایایی که عینا موجود نیست چنانچه در اثر فوت یکی از نامزدها وصلت به هم خورد طرف مقابل وظیفه­ای از بابت برگرداندن بهای هدایا به خانواده متوفی نخواهد داشت. بنابراین چنانچه خود مال موجود باشد و طرف مقابل نیز مایل به بازپس گیری آن باشد می­تواند همان مال اهدایی را دریافت کند در غیر این صورت نمی­تواند بهای آن را درخواست نماید.

شرط عقد در ازدواج یا عقد خارج لازم

   سردفتر ازدواج وظیفه دارد شرایط مندرج در قباله را مورد به مورد به دو طرف تفهیم نماید چرا که شرطی معتبر است که مورد توافق  زن و مرد قرار گیرد و به مضای هر دوی آنها رسیده باشد. این موارد را که در پی می­آید شروط ضمن عقد می­نامند:

مواردی که زن می­تواند از دادگاه تقاضای صدور طلاق نماید به شرح زیر است:

توضیح:

   زن علاوه بر موارد فوق در صورت موافقت شوهر می­تواند موارد دیگری را در قباله ازدواج بگنجاند: