قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران برای تعیین حدود وظایف و حقوق زن و شوهر نسبت به یكدیگر مقرراتی را وضع كرده است.

پس از ازدواج هر یك از زن و شوهر قانوناً نسبت به یكدیگر دارای وظایفی می‌شوند و مكلفند حقوق دیگری را محترم شمرده و رعایت كنند.

البته باید پذیرفت كه در امور مربوط به زن و شوهر قبل از قانون و قواعد الزام‌آور حقوقی، اخلاق و فطرت پاك انسان‌ها معیار و ملاك یك زندگی همراه با آسایش است و هیچ گاه نمی‌توان با الزامات قانونی و احكام دادگاه دوام و بقای یك خانواده را تضمین كرد.

به هرحال قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران برای تعیین حدود وظایف و حقوق زن و شوهر نسبت به یكدیگر مقرراتی را وضع كرده كه به آنها می‌پردازیم:

- زن و شوهر مكلف به داشتن روابط انسانی بوده و باید تمام تلاش خود را جهت تحكیم مبانی خانواده و پرورش فرزندان به كارگیرند.

- در عقد دائم نفقه زن كه عبارت است از مسكن، لباس، غذا، اثاث، هزینه درمان و ... بر عهده شوهر است حتی اگر زن از نظر مالی غنی یا دارای درآمد و شغل دولتی باشد. در ازدواج موقت زن حق نفقه ندارد مگر اینكه برقراری نفقه بین زن و شوهر شرط شود و یا اصولاً عقد بر مبنای وجود نفقه برای زن و استحقاق بر آن تنظیم و جاری شده باشد.

- زن باید در منزلی كه شوهر تعیین می‌كند اقامت كند مگر آنكه اجازه اختیار تعیین منزل در عقدنامه به زن داده شده باشد یا اینكه بودن زن و شوهر در یك منزل برای زن خطر جانی یا مالی و یا شرافتی داشته باشد كه در این صورت زن می‌تواند مسكن جداگانه‌ای برای خودش انتخاب كند و اگر به این علت زن مسكن جداگانه‌ای اختیار كرده باشد باز هم نفقه او بر عهده شوهر است.

- زن حق دارد در صورت خودداری شوهر از پرداخت نفقه به دادگاه رجوع كند و دادگاه مكلف است میزان نفقه زن را بر مبنای وضعیت زن و متناسب با شأن خانوادگی و اجتماعی او تعیین كند و شوهر را به پرداخت آن الزام كند. چنانچه شوهر از اجرای حكم دادگاه خودداری كند زن حق دارد برای طلاق به دادگاه دادخواست بدهد و دادگاه شوهر را به طلاق همسرش اجبار خواهد كرد.

- اگر شوهر از پرداخت نفقه همسرش ناتوان باشد زن حق دارد مانند مورد بالا به دادگاه مراجعه كند و از شوهر طلاق بگیرد.

- شوهر حق دارد زن خود را از انجام حرفه یا صنعتی كه منافی مصالح خانوادگی است یا مخالف حیثیات او یا همسرش است منع كند. البته زن هم حق دارد برای این موضوع به دادگاه مراجعه كند و اگر ثابت شد كه شغل زن مخالف با شأن و حیثیت او یا همسرش نیست با حكم دادگاه می‌تواند به شغل خود باز گردد.

- زن حق دارد مستقلاً در دارایی خود هر گونه تصرفی كند برای مثال زن می‌تواند سهم‌الارث پدری‌اش را به سایر ورثه یا دیگران ببخشد و شوهر حق مداخله در این امور را نخواهد داشت.

- زن یا شوهر حق دارند هنگام عقد هر گونه شرط معقول و مشروعی را به عقد اضافه كنند برای مثال شرط شود كه هر گاه شوهر، همسر دیگری اختیار كرد زن وكیل شوهر برای طلاق باشد.

- زن حق دارد تا زمانی كه مهریه به او پرداخت نشده از انجام وظایفی كه در مقابل شوهر دارد امتناع كند به شرط آنكه مهریه دارای اجل و زمان نباشد و به اصطلاح حال باشد پس اگر مهریه زن پرداخت مبلغ ... ریال برای دو سال بعد از عقد باشد مهریه زن موجل است نه حال و بنابراین زن حق ندارد از انجام وظایف خود امتناع كند.
باید توجه داشت اگر زن به واسطه عدم پرداخت مهریه از انجام وظایف خود در مقابل شوهر خودداری كرد این امر مانع از استحقاق برای دریافت نفقه نیست.

- نفقه زنی كه به طلاق رجعی مطلقه شده در زمان عده بر عهده شوهر است. البته اگر زن ناشزه باشد (نافرمان) و در این حالت از شوهر طلاق بگیرد نفقه به او تعلق نمی‌گیرد و اگر عده زن به واسطه فسخ نكاح یا طلاق او رجعی نباشد حق نفقه ندارد مگر آنكه از شوهر حامله باشد