|
مقدمه
معيارها (Creteria) و شاخص
(Indicators) ابزاري براي تعريف, پايش و ارزيابي حركت به طرف جنگلداري
پايدار محسوب ميشوند . اصلاح و مفهوم معيار نشاندهنده اصول يا شرايط اصلي
براي پايداري است كه بر طبق آنها توان توليدي و نقش هاي حفاظتي و اجتماعي
جنگلها مورد قضاوت واقع ميشود . هر معيار هم داراي چندين شاخص كمي و كيفي
براي
اندازه گيري و پايش است كه بطور منظم و متوالي مورد اندازه گيري
قرار مي گيرند، تا اثرات مديريت جنگل مشخص و معين شود . معيارها و شاخصهاي
جنگلداري پايدار در سطح ملي ممكن است بر سياست و قوانين جنگل و تشكيلات
بخش جنگل تأثير گذار باشند . در شرايط كنوني در سطح جهاني تقريباً همه
كشورها در مناطق مختلف اكولوژيكي معيارها و شاخص هاي جنگلداري پايدار در
سطح ملي را كه قبلاً با همكاري فائو و ساير ارگانهاي بين المللي تهيه شده
است پياده و اجرا مي نمايند . معيارها و شاخص هاي جنگلداري پايدار براي
هفت منطقه مختلف جهان از جمله فرايند كشورهاي اروپائي, فرايند مونترال,
مناطق خشك افريقا, جنگلهاي استوائي, فرايند تاراپوتو و فرايند كشورهاي
خاور نزديك تهيه گرديده است . تعداد و نوع معيارهاي جنگلداري پايدار در
سطح ملي تقريباً براي همه مناطق اكولوژيكي جهان يكسان است . اما تنوع و
تعداد شاخص هاي آنها در مقايسه با يكديگر متفاوت هستند . شاخص ها ماهيتاً
كمي, كيفي و حتي تشريحي هستند و با تناوب مختلف (يكساله- پنج ساله و غيره)
در سطح ملي مورد اندازه گيري منظم قرار مي گيرند كه به پايش و ارزيابي
جنگلداري پايدار منجر ميگردد. پايش و ارزيابي معيارها و شاخص هاي جنگلداري
پايدار هم به تصميم گيران, برنامه ريزيان و سياستگذاران ملي و بخش
جنگلداري و غيره كمك مي نمايد كه در جهت رسيدن به جنگلداري پايدار بطور
صحيح قدم بردارند. زيرا جنگلداري پايدار در نهايت ضامن توسعه پايدار در
اكثر كشورها محسوب مي شود . تعريف دقيق جنگلداري پايدار در سطح ملي يك امر
مشكلي محسوب ميشود, به همين جهت فعلاً كليه ابتكارات و فرايندهاي جنگل در
سطح جهاني براي جنگلداري پايدار بر روي هفت معيار ذيل اتفاق نظر دارند كه
اين معيارهاي انتخاب شده نياز به تشريح و توضيح بيشتري دارند .
معيارهاي جنگلداري پايدار در سطح ملي
1- وسعت منابع جنگلي Extent of forest resources
معيار
وسعت منابع جنگلي يك آرزو و آرمان براي كليه كشورها است . بطوريكه همگان
خواستار جنگل و منابع جنگلي از جمله درختان خارج از جنگل در سطح وسيع به
منظور تأمين نيازهاي اجتماعي, اقتصادي و زيست محيطي هستند . حتي بعضي از
كشورها و جوامع آرزوي داشتن جنگلهاي خاصي براي اهداف ويژه از جمله نقش هاي
حفاظتي آن مي باشند . به همين خاطر كليه كشورها خواستار كاهش جنگلزدائي,
تخريب جنگل و احياء جنگلهاي مخروبه مي باشند . هر چه وسعت منابع جنگلي و
درختان خارج از جنگل بيشتر باشد توليدات جنگل, خدمات جنگل, ميزان ترسيب
كربن و تنوع زيستي بالاتر خواهد بود . بنابراين براي رسيدن به جنگلداري
پايدرا بايد اين منابع حفظ و احياء شوند .
2- تنوع زيستي Biological diversity
معيار
تنوع زيستي در ارتباط با حفظ و مديريت تنوع زيستي در اكوسيستم هاي جنگلي
است . بطوريكه بايد تنوع زيستي در سطح تنوع گونه اي, تنوع ژني و تنوع
اكوسيستم ها حفظ شوند . بر طبق اين معيار حتي بايد اكوسيستم هاي حساس هم
در مناطق حفاظت شده مورد حمايت و نگهداري قرار گيرند تا ميزان تنوع زيستي
در سطح و ميزان بالاتري حفظ و بتوان در شرايط فعلي يا آينده از ارزش هاي
تنوع زيستي استفاده بعمل آورد . البته بايد توجه نمود كه اصلاح جنگل از
نظر ژنتيكي يك وسيله مناسب براي بالابردن ميزان توليد آن است كه مواد
اوليه لازم آن را ميتوان از همان جنگلهاي طبيعي بدست آورد .
3- سلامتي و زنده ماني جنگل Forest health an_d vitality
براساس
معيار سلامتي و زنده ماني جنگلهاي موجود, مديريت جنگل بايد بصورتي انجام
شود كه خطر عوامل تخريب از قبيل آتش سوزي جنگل, آلاينده ها در هوا, طوفان
ها, گونه هاي مهاجم, آفات و امراض و غيره افزايش نيابند . اين عوامل تخريب
ميتواند بر روي ابعاد و نقش هاي اجتماعي, اقتصادي و زيست محيطي جنگلها
اثرات منفي داشته باشند .
4- عملكرد توليدي منابع جنگلي (Productive functions of forest resources)
جنگلها
و درختان خارج از جنگل انواع كالاهاي چوبي و غيرچوبي توليد ميكنند . نگرش
و خواست اكثر ذينفعان خصوصاً بخش جنگلداري اين است كه جنگلها در حد بالايي
از توان توليدي خود با كيفيت و ارزش زياد حفظ و مديريت شوند تا همزمان نه
تنها نيازهاي فعلي بلكه نيازهاي نسل هاي آينده را بطور پايدار تضمين گردد .
5- عملكردهاي حفاظتي منابع جنگلي(Photective functions of forest resources)
اين
معيار اثرات تعديل كننده جنگل و درختان خارج از جنگل بر روي خاك,
هيدرولوژي و سيستم هاي آبي را مورد توجه قرار ميدهد كه شامل توليد آب پاك
بوسيله جنگلها و درختان خارج از جنگل براي انسانها, وجود ماهيان سالم،
كاهش خطر يا تأثير بر سيل, بهمن, فرسايش و خشكي ميگردد. نقش و عملكرد
حفاظتي جنگلها و منابع جنگلي به حفظ ساير اكوسيستم ها هم كمك مي نمايد .
به همين جهت اين نقش منابع جنگلي جنبه فرابخشي دارد و براي بخش كشاورزي و
زندگي روزمره مناطق روستائي سودمند است . در سراسر جهان شواهد زيادي دال
بر سودمندي جنگل براي ساير بخشها وجود دارد .
6- عملكردهاي اقتصادي- اجتماعي Socio-Economic-functions
معيار
عملكردهاي اقتصادي- اجتماعي منابع جنگلي به نقش و سهم جنگل ودرختان خارج
از جنگل در اقتصاد ملي كشورها بعنوان مثال ايجاد اشتغال, ارزشي افزوده
كالاهاي چوبي و غيرچوبي از جنگلها, انرژي، تجارت و سرمايه گذاري در بخش
جنگلداري توجه دارد . اين معيار به اهميت منابع جنگلي در حفظ رويشگاهها و
چشم انداز كه ارزش هاي فرهنگي, معنوي, تفرجي دارند و همچنين مالكيت زمين,
سيستم هاي مديريتي جوامع بومي, محلي و دانش بومي را مورد توجه قرار مي دهد
.
7- چارچوب قانوني, سياسي و تشكيلاتي Legal,policy an_d institutional frame word
موضوع
اين معيار ترتيبات و وضعيت قوانين, سياست و تشكيلات بخش جنگلداري است كه
بايد شش معيار قبلي را مورد حمايت قرار دهد . از طرفي اين معيار مسئله
تصميم گيري مشاركتي, حكميت, تقويت قوانين جنگل و پايش و ارزيابي را در بر
مي گيرد . همچنين جنبه هاي وسيع اجتماعي جنگلداري از قبيل استفاده خوب و
با رعايت عدالت اجتماعي از منابع جنگلي, تحقيقات علمي, آموزش جنگلداري,
زيرساختها, انتقال تكنولوژي, ظرفيت سازي, اطلاع رساني و ارتباطات در اين
معيار بررسي مي شوند .
شاخص ها Indicators
شاخص ها معمولاً
جنبه هاي كمي و يا وضعيت كيفي معيارها را اندازه گيري يا بررسي مي كنند .
شاخص ها متغيرهائي هستند كه براي ارزيابي جنگلداري پايدار اهميت فراوان
دارند و از طرفي اندازه گيري يا بررسي آنها آسان و كم هزينه است . تغييرات
شاخص ها در طول زمان مورد اندازه گيري, پايش و ارزيابي قرار مي گيرند و
نشاهنده جهت گيري و روندهاي موجود در زمينه جنگلداري ميباشند . شاخص ها
ميزان انحراف يا نزديكي به طرف حالت ايده ال يا جنگلداري پايدار را مشخص
مي كنند . بايد توجه نمود كه ارزش كليه شاخص ها برعكس معيارها نسبت به
همديگر يكسان نيستند . ولي بطور كلي شاخص ها بايد خصوصياتي از قبيل
شفافيت, انعطاف پذيري, امكانپذير بودن از نظر عملي, قابل اجرا بودن,
محدوديت هاي كشوري, سازگار بودن و قابل انعطاف بودن با شرايط اقتصادي,
اجتماعي, سياسي و اكولوژيكي هر كشور را داشته باشند . هر چه تعداد شاخص
هاي انتخاب شده بيشتر باشد امكان اجرا و پياده كردن آنها مشكلتر و پرهزينه
خواهد بود .
پياده كردن معيارها و شاخص هاي جنگلداري پايدار
ايران
عضو كميسيون جنگلداري خاور نزديك است و براي جنگلداري پايدار در خاور
نزديك 7 معيار و 67 شاخص تعيين شده است كه توسط كشورهاي منطقه پياده مي
گردند .
پياده كردن معيارها و شاخص هاي جنگلداري پايدار در سطح ملي يك
اقدام فرابخشي با مديريت و هدايت بخش جنگلداري است . از آنجائيكه شاخص ها
متنوع و گاهي در حيطه و شرح وظايف خارج از بخش جنگلداري از قبيل مؤسسه
تحقيقات جنگل, مراكز آموزشي و محيط زيست ميباشند به همين جهت همكاري و
مشاركت آنها و كليه ذينفعان در پياده كردن معيارها و شاخص هاي جنگلداري
پايدار الزامي است . لازم به ذكر است كه در شرايط كنوني در ايران آمار و
اطلاعات در مورد بعضي از شاخص هاي جنگلداري پايدار موجود هستند ولي بعضي
از اطلاعات خام ميباشند كه بايد پردازش شوند . ضمناً براي اندازه گيري
تعدادي از شاخص ها نياز به مطالعه, بررسي و حتي تحقيقات ميباشد . تعدادي
از شاخص ها هم با شرايط ايران مناسب نيستند و نيازي به بررسي و اندازه
گيري ندارند . شمس ا… شريعت نژاد
| جنگلداری و توسعه پایدار |
| تهران
- خبرگزاری ایسکانیوز: منابع طبیعی تجدید شونده که جنگل ها بخشی از آنها
به شمار می روند در حقیقت از ارکان اصلی توسعه پایدار در هر کشور محسوب می
شوند. |
به
گزارش روز شنبه خبرنگار گروه اجتماعی باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران
"ایسکانیوز"، مطابق نظر کارشناسان جهانی از جمله فائو، چنانچه سطح جنگل
های کشور کمتر از 25 درصد خاک آن باشد، از نظر محیط زیست انسانی وضعیت
بحرانی در آن کشور حاکم می شود.
در حال حاضر سطح پوشش جنگل در ایران
حدود 5/7 درصد مساحت کشور است، بنابراین گسترش فضای سبز و جنگل و نزدیک
شدن به شاخص های جهانی امری اجتناب ناپذیر و ضروری است که به منظور
دستیابی به این مهم و رسیدن به توسعه پایدار معیارهای زیادی برای مدیریت
جنگل از جمله جنگلداری پایدار، برنامه ملی جنگل و برنامه ملی نهضت سبز
ارایه شده است که برنامه ملی نهضت سبز با هدف جنگل کاری و توسعه فضای سبز
در نقاط مستعد کشور به مرحله اجرا درمی آید.
جهت دستیابی به توسعه
پایدار باید مدیریت صحیح به منابع طبیعی اعمال شود، توسعه پایدار یعنی
دسترسی به مرحله ای که در آن مرحله بتوانیم به نحو اصولی از مجموعه سرمایه
های خود بهره برداری کنیم و سهم آیندگان و امکان آن را در نظر بگیریم.
طرح
جنگلداری مجموعه برنامه های مدونی است که در آن کلیه دخالت های لازم در
رابطه با حفظ، احیاء، توسعه و بهره برداری صحیح به منظور داشتن تولید
مستمر شناخته شده است.
هدف جنگلداری پایدار رسیدن به توسعه پایدار
جنگل است و مشتمل بر سه وجه بنیادی شامل پایداری اکولوژیکی، توسعه اجتماعی
و توسعه اقتصادی است که با هم ارتباط متقابل دارند و بدون دستیابی به
همگرایی و تلفیق این وجوه عملا توسعه پایدار معنی خود را از دست خواهد
داد.
امروزه با توجه به نقش و اهمیت چند جانبه جنگل، موضوع مورد توجه
محافل جهانی از جمله دستور کار 21 ریو، اصول جنگل و سایر سازمان ها قرار
گرفته و جنگل داری پایدار محور اصلی برنامه مدیریت جنگل ها است.
این
در حالی است که وضعیت جنگل های کشور و به خصوص جنگل های شمال نیاز به
نیروی انسانی برای حفظ و احیای عرصه های جنگل و با در نظرگرفتن عوامل
تخریب به نظر می رسد توانمند سازی بهره برداران عرصه های مذکور از طریق
ترویج، نزدیکترین و سهل ترین راه رسیدن به توسعه جنگل باشد./02/146/125
|
|
|
کلیه حقوق تحت مجوز