شير
و فرآورده‌هاي لبني حاصل از آن، مهمترين منابع غذائي مورد استفاده در
تغذيه هستند كه احتياجات انرژي و پروتئين با كيفيت بالا و انواع ويتامينها
و مواد معدني را برآورده مي‌كنند. در گذشته عمده برنامه هاي اصلاح نژاد
گاوهاي شيرده بر آزمون نتاج يا انتخاب نرهاي ممتاز بر اساس ركود توليدي
دختران استوار بود و در جمعيت دختران اين گاوهاي نر نيز ركورد گيري براي
صفت توليد شير صورت مي پذيرفت و نهايتا نرهايي با ارزش ژنتيكي افزايشي
مناسب براي توليد شير انتخاب مي گرديد. چنين انتخابي به اين دليل انجام مي
شد كه تنها صفت توليد شير ارزش اقتصادي داشت. امروزه ارزش گاوهاي ماده
منحصرا بوسيله توليد شير مشخص نمي شود بلكه چربي و پروتئين نيز درآمد ناشي
از فروش شير را تحت تاثير قرار مي دهند. درصد چربي و پروئتين شير از نظر
ارزش اقتصادي در قيمت گذاري شير ضروري مي باشد و بنابراين در كنار ساير
اهداف اصلاحي اين صفات نيز از اهميت خاصي برخوردارند. علارغم اينكه انتخاب
فنوتيپي و استفاده از مدلهاي حيواني، همواره توانسته پيشرفت ژنتيكي مناسبي
را در نسلهاي آتي به وجود آورد اما نياز به روشهاي كه منجر به كاهش فاصله
نسلي شده و همچنين افزايش دقت ارزيابي هاي ژنتيكي گردد، همواره احساس شده
است. لذا يكي از راهكارهاي احتمالي مناسب موجود براي دستيابي به اين
اهداف، كاربرد نشانگرهاي ژنتيكي مي باشد كه بطور مستقيم و يا غير مستقيم
بر توليد شير و خصوصيات آن تاثيرگذار مي باشد. ديدگاه ژنهاي كانديدا يكي
از جديدترين محورهاي تحقيقاتي براي بهبود خصوصيات شير توليدي در دامهاي
شيرده مي باشد كه در دهه اخير زمينه بسياري از تحقيقات ژنتيك مولكولي در
زمينه اصلاح نژاد گله هاي شيرده را به خود اختصاص داده است . نشانگرهاي
DNA با اطلاعاتي كه قبل از تظاهر صفت مورد انتخاب فراهم مي نمايند،
احتمالا دستاوردهاي مناسبي را به همراه داشته و برنامه هاي اصلاحي را به
يك بازده مناسب هدايت كنند. اين مقاله سعي دارد در يك نگرش اجمالي بعضي از
ژنهاي تاثير گذار بر روي كميت و كيفيت شير و فرآوردهاي لبني حاصل از آن و
همچنين ديدگاههاي زيست فن آوري موجود را به خوانندگان معرفي نمايد.
الف- ژنهاي كد كننده پروتئينهاي شير:
در
تمام‌پستانداران پروتئينهاي شير به دو گروه عمده كازئين‌ها و
پروتئينهاي آب پنير تقسيم مي‌گردند كه نوع و مقدار آنها در جدول يك
آورده شده است.
جدول يك : درصد هر يك از پروتئين هاي شير در پستانداران
| Whey |
Casein |
Total |
|
-
-
-
-
-
58
13
12
6
12 |
44
11
25
14
5
-
-
-
-
-
|
83
36
9
21
12
4
17
10
2
2
1
2
|
Caseins
?s1-casein
?s2-casein
?-casein
?-casein
?-casein
Whey
?-actoglobulin
?-lactalbumin
Immonoglobulin
Serum albumin
Minor protein |
پلي‌مورفيسم پروتئينهاي شير
از
زماني كه براي اولين بار دو واريانت براي پروتئين b-lactoglobulin
شير گاو توسAschaffenburg Drewry كشف گرديد نشان داده شد كه ساير
پروتئينهاي شير هم چند شكل ژنتيكي نشان مي‌دهند و اختلاف ژنتيكي
به علت جهش در ژن‌ها مي‌باشد كه منجر به جانشيني‌يك اسيدآمينه يا
حذف يك يا چند اسيدآمينه در پروتئينهاي شير مي‌گردد. تا امروز در
شير گاو چندين واريانت در CN -1as، -La , K-CN ,B-CN-2as
وبتالاكتوگلوبولين تعيين شده كه از 30 واريانت مشخص شده براي 6
پروتئين شيردر مورد واريانت A در Casein-1as و واريانتD درCasein
-2as31 و 91 اسيدآمينه حذف شده ولي در 82 مورد بقيه فقط جانشيني
ساده وجود دارد كه در تمام موارد تفاوت درتركيب
کلیه حقوق تحت مجوز