واژه‌های عاشورایی تبدیل به كلید واژه‌هایی در ادبیات عرب شده‌اند
 حركت انقلابی امام حسین (ع) در تاریخ ادبیات عرب، مكتب ادبی خاصی را پدید آورد كه پیش از آن وجود نداشت. قبل از قیام امام حسین(ع)، جریان متعهد در ادبیات عرب مربوط به اشعار اخلاقی و آداب اجتماعی محض بود اما پس از واقعه كربلا، این جریان در ادبیات عرب متحول شد و رنگ عدالت‌طلبی و بیدادستیزی به خود گرفت.
 
تقریبا بخش مهمی از‌ شاعرانی كه در ادبیات عرب به خلق اثر پرداخته‌اند، سروده‌هایی را به واقعه عاشورا اختصاص داده‌اند. در واقع انقلاب كربلا عنصرهایی را به ادبیات عرب تزریق كرده كه در تاریخ ادب عرب كمیاب و چه بسا نایاب هستند.
اولین اشعار عاشورایی در ادبیات عرب در فضای خفقان عصر اموی و عباسی سروده شد و سرایندگان آن با بیم جان در رثای امام حسین(ع) شعر می‌سرودند. شاعرانی نظیر كمیت، سید اسماعیل حمیری، منصور نمری و عبدی كوفی در فضایی رعب‌انگیز و هراس‌آور در دوره حكومت بنی‌امیه، اشعار ارزنده‌ای در جهت انتقام خون امام حسین(ع) سرودند و خاندان بنی‌امیه را مورد هجو و لعن خویش قرار دادند. كمیت اسدی می‌گوید: «و امام حسین(ع) كشته‌ای است كه در میان فرومایگان و اوباش افتاده است.»
سید اسماعیل حمیری، شاعر عرب‌زبان ـ كه دیوانش آكنده از اشعاری در وصف اهل بیت(ع) و واقعه كربلاست ـ ضمن این‌كه از دشمنان اهل بیت(ع) تبری می‌جوید، ‌در رثای امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) می‌گوید: «ای آل یاسین، ای كسانی كه مورد اطمینان من هستید، شما سروران من در زندگانی می‌باشید، از دشمنان شما یعنی آل حرب، آل زیاد و آل مروان تبری و بیزاری می‌جویم ـ ابن زیاد با چوب‌دستی به دندان‌های حسین‌بن‌علی می‌زد ـ در حالی‌كه من بارها پیغمبر را دیدم كه آن دندان‌ها را می‌بوسید و من بر این امر شاهدان بسیار دارم.»
در دوره‌ بنی‌‌عباس شاعری به نام منصور نمری پس از واقعه تخریب حرم امام حسین(ع) توسط متوكل عباسی، در اشعار خویش بنی‌عباس را هم‌پایه با بنی‌امیه معرفی كرد و مورد تعقیب قرار گرفت. از این شاعر اشعار زیادی با موضوع عاشورا بر جای مانده است.
در ادبیات عرب، شاعرانی را كه متأثر از واقعه عاشورا شعر سروده‌اند می‌توان به 3 دسته تقسیم كرد: شاعران شیعه، شاعران سنی و شاعران غیرمسلمان.

شاعران شیعه
بسیاری از شعرهایی كه برای امام حسین(ع) سروده شده، توسط عالمان شیعه بوده است كه فقط برای تقرب به اهل بیت شعر می‌سرودند. عالمان برجسته‌ای نظیر هاشم الكعبی، علامه بحرالعلوم و سیدحیدرحلی در این میان اهمیت ویژه‌ای دارند.
اما این‌گونه شاعران فقط به ذكر مناقب اهل بیت(ع) و بویژه امام حسین(ع) و یارانش بسنده می‌كردند. در كنار این دسته از شاعران شیعه، شاعران شیعه دیگری هستند كه در واقعه عاشورا ذوب شده و آن ‌را به بهترین گونه در آثار و سروده‌های خود جاودان كرده‌اند. نمونه‌ بارز این گروه كه سرآمد همه‌ شاعران شیعه است، دعبل خزاعی است كه در قصیده‌ تائیه واقعه كربلا و مصائب اهل بیت(ع) را به گونه‌ای زیبا توصیف كرده و می‌گوید: «آل رسول‌الله در بیابان تشنه و سرگردانند، حال آن‌ كه خاندان یزید در قصرها و خیمه‌های آراسته زندگی می‌كنند.»
این شاعر شیعی كه در زمان امام رضا(ع) زندگی می‌كرد در بخش دیگری از قصیده‌ تائیه‌ كه از زیباترین قصیده‌‌ها در مدح و مرثیه‌ اهل بیت(ع) به شمار می‌رود، می‌گوید: «ای فاطمه(س) اگر تصور می‌كردی كه حسین(ع) در خون خود غلطید و لب‌تشنه در كنار فرات جان داد، به صورت خود سیلی می‌زدی و اشك دیده‌ات برگونه‌هایت جاری می‌شد، آنها تشنه جان دادند، ای كاش من هم پیش از آن مرده بودم.»
همچنین حمیری كه در رثای سالار شهیدان(ع) و یارانش به صورت جدی به سرودن شعر پرداخته و در یكی از قصاید خود گفته است: «من پیوسته به دوستی حسین(ع) عشق می‌ورزم و خود را فدایی راه او می‌دانم و همیشه زبان به مدح او و یارانش می‌گشایم.»
شاعران شیعه‌مذهب در تمام دوره‌ها با اشاره به واقعه‌ عاشورا، ادبیات متمایزی را خلق كرده‌اند و در پرتوی این تلاش، اصطلاحات و گفتارهای زیبایی را با محوریت عشق، فداكاری و ایثار، نشانگر خاص این حادثه در متون ادبی عرب قرار داده‌اند. كمیل نیز از دیگر شاعران شیعی است كه اشعارش در دفاع از امام حسین(ع) و اهل بیت ایشان در محافل مختلف قرائت می‌شد.
به نظر می‌رسد شاعران شیعه‌مذهب در توصیف واقعه‌ عاشورا، بیشتر به اهداف اصلی و آرمان‌خواهانه‌ امام حسین(ع) بویژه امربه ‌معروف و نهی‌از منكر اشاره كرده و پیرامون آن شعر سروده‌اند، اما شاعران و ادیبان دیگر مذاهب با تمركز بر موضوع اصلاح‌گری،‌ این واقعه را توصیف كرده‌اند و در آثار این‌گروه هدف امام حسین(ع)‌ اصلاح جامعه‌ منحرف آن‌ زمان ذكر شده كه در پرتوی فداكاری و ایثار به گونه‌ای عمیق حاصل شده است.
همچنین احمد امین ناقد مصری در این‌باره می‌گوید: «حقیقت این است كه ادبیات شیعه، ادبیات عرب را غنی و پربار كرده و علت آن نیز موقعیت شیعه بود كه به صورت طبیعی موجب شعله‌ور كردن عاطفه و تحریك آن می‌شد؛ عاطفه‌ای كه بهترین پشتوانه ادب محسوب می‌‌شود‍.»

شاعران سنی
در تاریخ ادبیات عرب، شاعران اهل تسنن نیز آشكارا به سرودن اشعار ویژه‌ امام حسین(ع) مبادرت ‌ورزیده‌اند. یكی از این شاعران سنی‌مذهب، ابن ثناالملك است كه تمام ارزش و اعتبار شخصی خود را ناشی از علاقه به امام حسین(ع) دانسته و بصراحت شیعه و سنی را عزاداران این مصیبت می‌خواند.
بعضی از منتقدان ادبی معتقدند هر چه شاعران و نویسندگان شیعی واقعه‌ عاشورا را از دیدگاه حقانیت و قداست نگریسته‌اند، نگاه شاعران و نویسندگان اهل سنت،‌ نسبت به این واقعه سیاسی بوده است.
نزار قبانی شاعر سنی‌مذهب، داستان مقاومت مردم فلسطین و جنوب لبنان را برگرفته از كربلا می‌داند و جنوب را به عنوان پوشنده‌ عبای امام حسین(ع) و تصویری كه برگرفته از صحنه كربلاست، بیان می‌كند. قبانی در یكی از اشعار خود سروده است: «اگر می‌خواهیم دوباره متولد شویم از خیمه حسین(ع) و اهل‌بیت او بر پوست شما، علامت شهادت نصب می‌شود و از دل روزگار همچون جوشیدن‌ آب و پیام بیرون می‌آید؛ پیامی كه كربلا، احد، بدر، حسین(ع) و فاطمه(س) یك صدا ندا می‌زنند تا ما تاریخ‌مان را اصلاح كنیم.»
شاعر معروف دیگری در ادبیات عرب به نام عبدالرحمان شرقاوی می‌گوید: «جایگاه سر حسین(ع) در قلب من‌ است. به دنبال راس حسین نباشید بلكه از ارزش و جایگاه شهادت او آگاه باشید.»

واژه‌های عاشورایی در ادبیات عرب
‌تاثیرات دامنه‌دار واقعه‌ عاشورا در متون ادبی نویسندگان و شاعران عرب تا بدان‌جاست كه برخی از واژگان هچون فداكاری، ایثار، مبارزه با ظلم و... به طور ناخودآگاه به واقعه‌ عاشورا استناد داده می‌شود و این تاثیرات پس از گذشت 14 قرن هنوز دامنه‌دار است.
همچنین واژه‌هایی مثل عطش، آب، تیرهای مسموم، خیمه‌گاه، فرات،‌ ثارالله، یالثارات، راس‌الحسین و... در شعر شاعران عرب به نماد عشق و ایثار بدل شده‌اند و استفاده از این نمادها را می‌توان حتی در شعر شاعران سوسیالیست هم مشاهده كرد. بیاتی شاعر عراقی را می‌توان به عنوان نمونه‌ای از این شاعران ذكر كرد كه زندگیش را در تبعیدهای پی‌درپی گذرانده و واژه‌های كربلا، فرات، شهید و... در شعر او برجسته است. این شاعر در یكی از قصاید خود چنین سروده است: «از هزار سال قبل صدای گریه بلند است بر شهید كربلا و پیوسته خون امام حسین(ع) رنگ آب فرات را سرخ و نخل‌ها را خونین نموده است.»
واژه‌های عاشورایی در ادبیات عرب آنقدر زیاد هستند كه تبدیل به یك كلید‌واژه در گنجینه‌ ادبیات عربی شده‌اند و این واژه‌ها، نشانه‌ اشعار سروده شده برای واقعه‌ كربلا محسوب می‌شوند. نكته‌ قابل توجه این است كه هر چه از واقعه‌ عاشورا زمان بیشتری ‌گذشته، از تكرار این واژه‌ها كاسته نشده است.

فلسفه عاشورا در شعر عرب
بیشتر شاعران و نویسندگان عرب در آثار و سروده‌های خود به واقعه‌ عاشورا به‌عنوان یك مساله‌ فردی نگاه نكرده‌اند، بلكه شاعران عرب در اشعار خود عاشورا را واقعه‌ای مربوط به تعیین سرنوشت مردم آن روزگار و حامل پیام صلح و آزادی برای همه‌ بشریت ذكر كرده‌اند.
در حالی‌كه تعدادی از شاعران و نویسند‌گان عرب‌زبان در بیان انقلاب عاشورا صرفا به مظلومیت امام حسین(ع) و یارانش توجه كردند و مصیبت‌هایی را كه در این حادثه برای اهل بیت پیامبر(ص) به‌وجود آمده را به صورت وسیع ذكر كردند، گروهی دیگر علاوه بر ذكر مظلومیت امام حسین(ع) و یارانش به فلسفه‌ قیام عاشورا توجه كرده و اهداف اصلی امام حسین(ع) از قیام عاشورا را در آثار خود منعكس كرده‌اند؛ به عنوان مثال در اشعار دعبل خزاعی فلسفه‌ قیام امام حسین(ع) تا حد زیادی از منظر هدف امر به معروف و نهی از منكر وصف شده است.

شعر مقاومت، زاییده شعر عاشورایی
در دوران معاصر، بهره‌برداری سیاسی از عاشورا در آثار شاعران بیش از پیش شایع شد و شاعران موضوعاتی نظیر شكوه از حاكمان و ذلت اعراب را مورد توجه خود قرار دادند و شاعران شیعه، سنی، مسیحی و كمونیست مجذوب قیام امام حسین(ع) شدند كه پیام آزادگی، سازش‌ناپذیری و ظلم‌ستیزی را منتشر می‌كرد. در این زمان شعر حسینی با حوادث و نیازهای روز می‌تپد و از عمق درد و نیاز مردم با آنان سخن می‌گوید.
شاعران عرب در قرون اول و دوم هجری بیشتر به تحریك احساسات حزن‌انگیز مردم پرداخته‌اند به این‌علت كه وقوع حادثه‌ عاشورا به آنان نزدیك‌تر بود. این‌گروه در آثار خود بیشتر به مظلومیت خاندان پیغمبر اشاره كرده‌اند اما در دوره‌های بعد، شاعران معاصر در آثار خود واقعه عاشورا را از منظر آزادگی و پیام بیداری نگریسته و به همین دلیل مقاومت مردم لبنان و فلسطین و مبارزان علیه باطل را به عنوان درسی از كربلا معرفی كرده‌اند. بنابراین می‌توان گفت كه شعر مقاومت در ادبیات عرب، زاییده شعر عاشورایی است.

شعر آیینی فارسی، متاثر از ادبیات عرب
حكومت صفوی كه خود را پیرو آیین اهل بیت می‌دانست با آزادی مردم در برگزاری محافل و مجالس سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع)، زمینه رشد شعر آیینی را در ادبیات فارسی فراهم آورد و شعر عرب، الگوی شاعران آیینی‌سرای پارسی بویژه در زمینه شعر عاشورایی شد، زیرا «مقاتل» كه خود زمینه‌ساز شعر آیینی عرب بود، در اصل به زبان عربی سروده شده بود و شاعران بزرگی چون كمیت، سیدحمیری، دعبل خزایی و... كه در زمینه سیره‌سرایی و منقبت‌نویسی اهل بیت آثاری درخور آفریده‌اند الگویی مناسب برای شاعران آیینی ایران فراهم آورده‌اند.
اما به نظر می‌رسد اكنون شعر عاشورایی فارسی، نه تنها مستقل از شعر عاشورایی زبان عربی شده است؛ بلكه از آن پیشی‌ گرفته و گوی سبقت را از استاد خود ربوده است.