پس از آنکه یزدگرد پسر شهریار
فرجامین پادشاه ساسانی ناچار شد بعد از حملۀ عرب پایتخت خود تیسفون را ترک
گوید و به سوی مشرق برود همۀ درباریانی که....
دری وری می‌گوید
به طور کلی جملات نامفهوم و بی معنی و خارج از موضوع را دری وری
می‌گویند. این عبارت که در میان عوام بیشتر مصطلح است تا چندی گمام می‌رفت
ریشۀ تاریخی نباید داشته باشد ولی خوشبختانه ضمن مطالعۀ کتب ادبی و تاریخی
ریشه و علت تسمیۀ آن به دست آمده که ذیلاً شرح داده می‌شود.
مطالعه
و مداقه در تاریخچۀ زبان فارسی نشان می‌دهد که نژاد ایرانی در عصر و زمانی
که با هندیها می‌زیست به زبان سنسکریت یا مشابه به آن سخن می‌گفت. پس از
جدا شدن از هندیها کهنترین زبانی که از ایرانیان باستان در دست داریم زبان
اوستا است که کتاب اوستا به آن نوشته شده است.
زبان
پارسی باستان یا فرس قدیم زبان سکنۀ سرزمین پارس بود که در زمان هخامنشیان
بدان تکلم می‌کردند و زبان رسمی پادشاهان این سلسله بوده است.
حملۀ اسکندر و
تسلط یونانیان و مقدونیان بر ایران موجب گردید که زبان پارسی باستان از
میان برود و زبان یونانی تا سیصد سال در ایران اوج پیدا کند.
در
زمان اشکانیان زبان پهلوی اشکانی و در زمان ساسانیان زبان پهلوی ساسانی در
ایران اوج شد و به شهادت تاریخ تا قرن پنجم هجری در مدارس اصفهان اطفال
نوآموز را به زبان پهلوی درس می‌دادند. اکنون نیز از نیشابور به مغرب و
شمال غربی و جنوب در هر روستای بزرگ و کوچک، زبانهای محلی با لهجه‌های
مخصوص وجود دارد که همۀ این زبانهای روستایی لهجه‌های گوناگون زبان پهلوی
است و حتی اهل تحقیق معتقدند که معروفترین اشعار زبان پهلوی گفته‌های
بندار رازی و باباطاهر عریان است که لهجه‌های پهلوی ساسانی در آن کاملاً
نمایان است ضمناً این نکته ناگفته نماند که واژۀ پهلوی صفتی نسبی و منسوب
به پهلو می‌باشد.
پهلو
که تلفظ دیگر آن پرتو و پارت سات نام قوم شاهنشاهان اشکانی است و حتی واژۀ
پارس نیز صورت دیگری از همان نام می‌باشد. در منطقه خراسان و ماوراءالنهر
به زبان محلی خودشان دری که شاخه ای از زبان پهلوی بوده است سخن می‌راندند
و زبان دری یکی از سه زبانی بود کهم در دربار ساسانی رواج داشته است.
باید دانست که اشتقاق زبان دری از واژۀ دَر است که به عربی باب گویند یعنی زبانی که در درگاه و دربار پادشاهان بدان سخن می‌گویند.
زبان
دری از نظر تاریخی ادامۀ زبان پهلوی ساسانی یعنی فارسی میانه است که آن
نیز ادامۀ فارسی باستانی یعنی زبان رایج روزگار هخامنشیان می‌باشد.
دانشمند محترم آقای دکتر جواد مشکور
راجع به تاریخچۀ زبان که چگونه از بین النهرین و پایتخت اشکانیان و
ساسانیان کوچ کرده سر از خراسان ماوراءالنهر درآورده است شرحی مفید و
مستوفی دارد که نقل آن خالی از فایده نیست:
"زبان دری یا درباری که زبان لفظ و قلم دربار ساسانیان بود پس از آنکه یزدگرد پسر شهریار فرجامین
پادشاه ساسانی ناچار شد بعد از حملۀ عرب پایتخت خود تیسفون را ترک گوید و
به سوی مشرق برود همۀ درباریانی که شمار ایشان به چندین هزار تن بالغ
می‌شدند همراه او سفر کردند.
"مورخان
می‌نویسند هزار نفر از رامشگران و هزار تن از آشپزان آشپزخانه و نخجیریان
همراه او بودند. از این بیان می‌توان حدس زد که دیگر درباریان که در رکاب
شاه بودند چه گروه کثیری را تشکیل می‌دادند. یزدگرد با چنین دستگاهی به
مرو رسید و مرو مرکز زبان دری شد.
"این زبان در خراسان رواج یافت و جای لهجه‌ها و زبانهای محلی مانند خوارزمی و سُغدی و هروی را گرفت و حتی از آنها متأثر گردید.
قرون متمادی طول کشید تا این زبان به سایر نقاط ایران سرایت کرده مانند امروز زبان رسمی‌و مصطلح همۀ ایرانیان گردیده است.
عقیده
بر این است که چون ایرانیان در خلال پانصد سال- از قرن سوم تا هشتم هجری-
زبان دری را به خوبی نمی‌فهمیدند و غالباً به زبان محلی مکالمه می‌کردند
لذا هر مطلب نامفهوم را که قابل درک نبود به زبان دری تمثیل می‌کردند و
واژۀ مهمل وری را به زبان اضافه کرده
می‌گفتند: "دری وری می‌گوید" یعنی به زبانی صحبت می‌کند که مهجور و نامفهوم است.
کلیه حقوق تحت مجوز