بخش مرور جشنواره تئاتر فجر با هدف ارائه کارنامه‌ی یکساله‌ی تئاتر کشور طراحی شده است و بالطبع این بخش باید شامل برترین و بهترین نمایش‌هایی باشد که در طول یک سال در سالن‌های مختلف تئاتری به روی صحنه رفته است.
اگرچه آثار حاضر در این بخش در هر دوره‌ای بسته به نظر گروهی است که به انتخاب نمایش‌ها مشغول هستند، اما قاعدتا باید فاکتورها و ویژ‌گی‌های مشخصی چه به لحاظ اقبال مخاطب و یا کیفیت اثر ارائه شده، وجود داشته باشد.
با نگاهی به آثار بخش مرور بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر به خوبی درمی‌یابیم که آنچه در این بخش حضور دارد، به واقع کارنامه تئاتر ایران در سالی که گذشته، نیست.
نگاهی به نمایش‌هایی که از بهمن 88 تا دی ماه 89 روی صحنه تماشاخانه‌ها اجرا شده، نشان می‌دهد بخش مرور جشنواره بیست و نهم تئاتر فجر نه استقبال مخاطب از اثری را ملاک انتخاب قرار داده و نه کیفیت آن را.
این سخن به معنای زیرسوال بردن ارزش نمایش‌هایی که اکنون در این بخش حاضر هستند، نیست. اما مجموعه‌ای که امروز در بخش مرور حضور دارند، مشت نمونه‌ی خروار تئاتر ایران در سالی که رفته، نیست.
با چند تن از کارگردان‌های آثار شاخصی که در این مدت به روی صحنه رفته بودند، گفتگویی داشتیم و از چند و چون عدم حضور آنها در جشنواره تئاتر فجر جویا شدیم.

داوود رشیدی که نمایش "منهای دو" را در بهار امسال اجرا کرده بود، در این‌باره گفت: آنها از من دعوتی نکردند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا خودتان این کار را پیشنهاد ندادید، اظهار کرد: من نباید پیشنهاد بدهم، آنها باید پیشنهاد بدهند و دعوت کنند.
رشیدی اضافه کرد: البته علاقه‌ای هم نداشتم. اصلا سختم بود بتوانم دوباره آن آدم‌ها را جمع کنم و آن دکور و موسیقی و گروه را حاضر کنم و فکر می‌کنم عملی نمی‌شد.

فارس باقری نیز که نمایش "دهانی پر از پرنده" را در تئاترشهر اجرا کرده بود، درباره علت عدم حضورش گفت: اصلا علاقه‌ای به شرکت در جشنواره نداشتم. باید گروهی را جمع کنی، به سختی دکور بچینی، آن هم برای یک بار اجرا و آخرش هم فقط تشکر می‌کنند.
وی افزود: در جشنواره این دوره، متن‌های من حضور دارند. البته به من هم گفتند نمایش‌ات را بیاور ولی من خودم نخواستم.
باقری درخصوص چگونگی انتخاب آثار این بخش اضافه کرد: قاعدتا برگزارکنندگان جشنواره، به کارهایی که در طول سال اجرا شده و خوب هم بوده، پیشنهاد می‌دهند و آنها هم اگر تمایل داشته باشند، کارشان را آماده می‌کنند.
وی افزود: ظاهرا این انتخاب برحسب استقبال تماشاگر و فروش بلیط است؛ مثلا ما در کارگاه نمایش اجرا می‌کردیم که 35 صندلی دارد ولی هر روز 65 تماشاگر داشتیم.
کارگردان نمایش "دهانی پر از پرنده" درباره بخش مرور جشنواره گفت: بخش مرور برای افرادی خوب است که نمایش‌های تهران را در طول سال ندیده‌اند، مثل کسانی که از شهرستان می‌آیند و حالت گفتگو بین تئاتر شهرستان و تهران دارد که قبل از انقلاب هم چنین کاری می‌کردند و در دوره افرادی چون بیضایی و نعل‌بندیان، گروه‌ها را به سفر در شهرستان‌های کشور می‌بردند تا این تعامل به وجود بیاید و ظاهرا الان جشنواره فجر به نوعی همین کار را انجام می‌دهد.
وی همچنین تصریح کرد: از آنجا که بخش نمایش‌های خارجی در جشنواره تئاتر فجر حضور دارد که جذابیت بیشتری برای مخاطب دارد و بچه‌های تئاتر شهرستان هم علاقمند هستند آنها را ببینند و بازهم کارهای بخش مرور چندان دیده نمی‌شود.

حسن معجونی نیز که نمایش "به خاطر یک مشت روبل" را در ابتدای سال جاری در تماشاخانه ایرانشهر اجرا کرده بود، گفت: من پیشنهاد ندادم و آنها هم از من نخواستند کارم را بیاورم چون ظاهرا هر نمایشی را نمی‌خواهند.
وی افزود: معمولا نمایش‌های بخش مرور را خودشان دعوت می‌کنند؛ من یادم است یک سالی به تالار مولوی آمدند و از ما پرسیدند می خواهید فلان نمایش برای بخش مرور برود؛ ربطی به خواستن و نخواستن ما ندارد.
معجونی تاکید کرد: البته من در قید و بند جشنواره نیستم و اصلا برایم مهم نیست که کارم در جشنواره برود یا نرود. جشنواره‌ها زیاد مهم نیستند و آن اتفاقاتی که جریان‌های تئاتری را رقم می‌زنند، جشنواره نیست. جشنواره می‌تواند در حد ویترین باشد.
وی با اشاره به چگونگی انتخاب نمایش‌ها در این بخش گفت: به نظرم نمایش‌های موفق سال پیش را انتخاب می‌کنند. اما بعید می‌دانم اساس جشنواره برای انتخاب پارامترهای فنی باشد و به نظرم جشنواره روی برخی سیاست‌ها می‌چرخد و رویکردهای خاصی را دنبال می‌کند و پارامترهای فنی آنچنان برایشان مهم نیست.

محمد یعقوبی نیز که "نوشتن در تاریکی" را در پاییز امسال به روی صحنه برد، درباره شرکت نداشتن این نمایش در بخش مرور گفت: پیشنهاد ندادم و اصلا به این کار فکر هم نکردم زیرا این نمایش به زحمت توانست اجرای عمومی بگیرد و معلوم بود در جشنواره نمی‌تواند اجرا شود زیرا دردسرهای جشنواره تئاتر فجر را می‌دانم و اینکه چقدر روی آن حساسیت وجود دارد.
وی با بیان اینکه سال گذشته هم در جشنواره شرکت نکردم، گفت: واقعیت این است که من هر بار در جشنواره شرکت کردم، از سر ناچاری بوده است. اولین حضورم در جشنواره به این دلیل بود که باید شرکت می‌کردم تا بگویم من هم کار می‌کنم و می‌نویسم. در سال‌های بعد هم هر بار شرکت کردم به خاطر گرفتن امکان اجرا بود و بنابراین امسال که "نوشتن در تاریکی" را اجرا کرده بودم، انگیزه‌ای برای شرکت نداشتم.
یعقوبی درخصوص بخش مرور جشنواره گفت: این بخش کارنامه‌ی یک ساله تئاتر ایران است و من معتقدم جشنواره برای اینکه اعتبار پیدا کند، باید مهم‌ترین تمرکز خود را روی این بخش بگذارد و اعتبار و بدنه اصلی آن باید از بهترین‌های تئاتر سال گذشته‌اش باشد؛ آن وقت برآیند تئاتر می‌شود و می‌توان اینها را با کارهایی که از خارج می‌آید، مقایسه کرد.
وی ادامه داد: قاعدتا اگر قرار است این جشنواره برقرار باشد، باید به این صورت باشد که نمایش‌های اجرای عمومی به جشنواره برود و اینکه من می‌گویم هروقت در جشنواره حضور داشتم از سر ناچاری بوده، به خاطر آن سیستم غلطی است که جشنواره دارد که اول در جشنواره اجرا کن و بعد اجرای عمومی برو. فکر می‌کنم این غیراصولی است.
کارگردان "نوشتن در تاریکی" تاکید کرد: البته بخش‌ها و کارهای جدید هم باید در جشنواره باشد ولی برای جوانان باشد و کسانی که راهی جز این برای شناخته شدن ندارند و اصلا فرصت اجرای عمومی پیدا نکرده‌اند تا استعدادها شناسایی شوند، برای آنها سرمایه‌گذاری شود و بهترین‌های آنان به اجرای عمومی بروند.
وی اظهار کرد: معمولا بخش مرور را در سالن‌های دورافتاده می‌گذارند و این هم خوب نیست. جشنواره تئاتر فجر زمانی می‌تواند اعتبار بدست آورد که حتی افرادی که در طول سال تئاتر نمی‌بینند، بدانند وقتی به تماشای آن می‌آیند، می‌توانند بهترین‌های تئاتری ایران را در سالی که گذشته است، مشاهده کنند و اصلا برخی اینگونه برنامه‌ریزی می‌کنند اما وقتی بهترین‌ها انتخاب نمی‌شوند، هم اعتماد مخاطب کم می‌شود و هم بدنه اصلی جشنواره جدی و قابل توجه نخواهد بود.
یعقوبی درخصوص جایگاه بخش مرور گفت: اگر جشنواره‌ای بتواند به اعتبار هنری بالا برسد، گروه‌هایی هم که علاقه به حضور در جشنواره نداشته باشند، اگر بدانند این جشنواره اعتبار کافی دارد و هنرمند احساس کند، انتخابش براساس کیفیت کار و شایستگی بوده، خودبخود انگیزه پیدا می‌کند که در جشنواره شرکت کند.
وی تاکید کرد: اگر جشنواره از بار خاصی برخوردار باشد و این بخش اعتبار داشته باشد، هنرمندان راغب خواهند بود در آن حاضر شوند و آن وقت کمتر ممکن بود در مصاحبه با هنرمندان بشنوید که برای حضور در این بخش علاقه‌ای نداریم.

آزاده انصاری کارگردان نمایش "ماکوندو" نیز گفت: دوستان ما را برای بخش مرور دعوت کردند، اما به دلایل شخصی خودم و بچه‌ها، شرایطی فراهم نبود که در جشنواره حضور پیدا کنیم.
وی توضیح داد: جشنواره تئاتر فجر هم باید مجموعه‌ای از کارهای برتر سال باشد که قطعا باعث ارتقای کیفیت جشنواره می‌شود و همچنین شامل اتفاقات و تجربیات جدید باشد به شرط آنکه گروه در شرایط درستی به لحاظ مالی و تمرین فعالیت خود را شروع کند.
قطب الدین صادقی نیز که نمایش "نبرد و مده آ" را در تابستان به روی صحنه برد، توضیح داد: از من نخواستند. من ایران نبودم و در جریان این کارها قرار نگرفتم و خبر ندارم کارها چگونه انتخاب شدند.
وی با بیان اینکه علاقه‌ای به این نوع برنامه‌ها ندارم، گفت: من نمایشم را 45 روز اجرا کردم، چرا به جشنواره بیایم؟! دنبال چه باشم؟!
صادقی با اشاره به اینکه تعریف جشنواره‌ها چیز دیگری است، افزود: جشنواره یعنی محلی که آخرین دستاوردها را نمایش بدهد. گروه‌هایی که در طول سال با نگاهی نو کار کردند و ازنظر مضمون، بازیگری، کارگردانی و طراحی تجربیاتی بدست آوردند و می‌خواهند این دستاورد نوین را به معرض تماشای بقیه بگذارند و به این ترتیب زبان فرهنگی و هنری دوران خود را کمی گسترده‌تر، به‌روزتر، فرهنگی‌تر و هنری تر کنند، باید در جشنواره حاضر شوند اما هیچکدام از گروه‌هایی که در جشنواره ما شرکت می‌کنند، دارای این ویژگی‌ها نیستند.
وی ادامه داد: نمایش‌هایی که در این جشنواره هستند، دارای کیفیتی که حائز شرکت در جشنواره باشند، نیستند. اصلا تم این جشنواره معلوم نیست. جشنی سیاسی است که رنگ و بوی هنری به آن می‌دهند اما هنوز درون‌مایه و تعریف خود را بدست نیاورده است.
کارگردان نمایش "نبرد و مده آ" درخصوص تجربیات حضورش در جشنواره تئاتر فجر گفت: همه تجربیاتم تلخ است برای اینکه زمان کمی داری، دکور و لباس و بازی باعجله است، زمانی نیست تا مستقر شوی، یکبار هم با نور تمرین نمی‌کنی، بعضی وقتها بازیگران نمی‌دانند از کجا بیایند و بروند.
وی اظهار کرد: چندین بار که در جشنواره حضور داشتم، تماشاگر به سالن آمده و من هنوز درحال توضیح به بازیگران بودم و همین باعث می‌شود اجراها کیفیت نداشته باشد و من اصلا از این کارهای شتاب‌زده که گروه تمرکز ندارد، بسیار بسیار بدم می‌آید.

آیدا کیخایی کارگردان نمایش "یک دقیقه سکوت" که در بهار اجرا شد، گفت: دلم می‌خواست این کار را بفرستم اما با مشورت‌هایی که کردیم، گفتند نفرست؛ چون ممکن است برای جشنواره دردسر ایجاد شود.
وی درخصوص ملاک کارهای حاضر در این بخش گفت: قاعدتا باید بهترین کارها باشند که چه به لحاظ مخاطب یا کیفیت، بهترین نمایش‌هایی باشند که در طول سال اجرا شده‌اند. اما نمی‌دانم در این دوره واقعا بهترین کارها در این بخش حضور دارند یا خیر.
کیخایی تصریح کرد: در جشنواره تئاتر فجر باید از کارهای قبلی استفاده شود و بهترین کارهایی که در طول سال اجرا شده، در جشنواره باشد نه اینکه کارهای جدیدی باشند. اگر کارها از اجرای عمومی آمده باشد، چون کار آماده است، دکورشان را سریع می‌زنند و برای تمرین می‌روند و بهترین اجراها را در جشنواره خواهند داشت.
وی توضیح داد: من از اجراهای خودم در جشنواره تجربه بدی داشتم چون با استرس فراوان همراه بود و نمی‌شد درست کار کرد و تنها چیزی که اهمیت ندارد آن اثر و نمایش است.

نادر برهانی مرند، کارگردان نمایش "رویای هالیوود" نیز درباره عدم حضور خود در بخش مرور گفت: بازیگران را دور هم جمع و تمرین کردن، سخت است و نمی‌ارزد که کاری را دوباره به جشنواره بیاوری ضمن اینکه کار را هم اصلا دوست نداشتم.
وی اظهار کرد: ایده‌آل ازنظر من این است که جشنواره تئاتر فجر برآیند بهترین‌های سال باشد و حتما هم رقابتی باشد و شکل خوبی ندارد که افتتاحیه برخی نمایش‌ها در جشنواره تئاتر فجر باشد.
برهانی ادامه داد: جشنواره باید شاهد حضور اختتامیه یا اواسط اجرای نمایش باشد که کار به پختگی رسیده و بلوغ آن را در جشنواره ببینیم؛ نه اینکه هول هولکی و اولین شب اجرا در جشنواره باشد به امید اینکه بعدها اجرای عمومی خواهد داشت.
وی با بیان اینکه باید سازوکارهای این کار تعریف شود، افزود: فعلا این سیستم و شرایط فراهم نیست اما اگر مدیریت جشنواره این برنامه را داشته باشد، برای آن فکری می‌کند و آن وقت سیستماتیک این کارها اتفاق می‌افتد.
برهانی اضافه کرد: گروه‌ها باید ببینند سیاست جشنواره چیست تا خود را با آن هماهنگ کنند. اگر نمایشی در طول سال اجرا رفته، اجرای مجدد آن در جشنواره تئاتر فجر مکافات است چون معلوم نیست دکور و بازیگر و تمرین و زمان به چه صورت است ولی اگر روال بشود، آن وقت مدیریت جشنواره هم برای آن طراحی برنامه می‌کند.
صحبت‌های کارگردانان تئاترهایی که در سال گذشته به اجرا درآمدند و به نوعی مرکز توجه بودند، نشان می‌دهد که بخش مرور جشنواره تئاتر فجر به آن شأنیت و جایگاه نرسیده است که هنرمندان سختی آماده‌سازی دوباره نمایش خود را به جان بخرند و اثرشان را در جشنواره ارائه کنند. به هر دلیلی صاحبان نمایش‌های برتر طول سال نخواهند که در جشنواره حضور داشته باشند، ارزش و اعتبار این بخش به‌عنوان کارنامه تئاتر ایران در سالی که گذشته است، مخدوش می‌شود و نشان می‌دهد این جشنواره و این بخش جایگاه هنری مهمی ندارد.
شاید پیشنهاداتی که برخی از هنرمندان در این گزارش به آن اشاره کردند، از قبیل تعریف ساز و کارها، رقابتی شدن و حضور واقعی و جدی بهترین آثار نمایشی بتواند بر اهمیت بخش مرور جشنواره تئاتر فجر بیافزاید.