از مجموعه مقاله‌های
سیاست سبز
محیط زیست به همه محیط‌هایی که در آن‌ها زندگی جریان دارد گفته می‌شود.[۱]
مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی و موجودات زنده که با هم در کنش هستند
محیط زیست را تشکیل می‌دهند و بر رشد و نمو و رفتار موجودات تأثیر
می‌گذارند.[۲]
عقب‌نشینی و آب‌شدن یخچال طبیعی در رشته‌کوه‌های آلپ (وضعیت در سالهای ۲۰۰۲، ۱۹۹۱ و ۱۹۷۹) بر اثر
گرم شدن زمین.
حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره و یکی از سه پایهٔ توسعهٔ پایدار شناخته می‌شود.[۳]
تعریف
محیط زیست طبیعی عبارت ترکیبی از دانشهای متفاوت در علم است از مجموعه
عوامل زیستی و محیطی در غالب محیط زیست و غیر زیستی (فیزیکی، شیمیایی) که
بر زندگی یک فرد یا گونه تأثیر می‌گذارند و از آن تأثیر می‌بینند. امروزه
این تعریف غالباً به انسان و فعایت‌های او مرتبط می‌شود و می‌توان محیط زیست را مجموعه‌ای از عوامل طبیعی کرهٔ زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه می‌کنند خلاصه کرد.
تفاوت محیط زیست با طبیعت
در این است که تعریف طبیعت شامل مجموعه عوامل طبیعی، زیستی و غیر زیستی
می‌شود که منحصراً در نظر گرفته می‌شوند، در حالی که عبارت محیط زیست با
توجه به برهم‌کنش‌های میان انسان و طبیعت و از دیدگاه وی توصیف شده‌است. [۳]
عوامل موثر در ایجاد زیست بوم‌ها
تنوع آب و هوایی، نوع خاک، اختلاف ارتفاع و نا همواری‌ها.
زیستگاه‌های جهان
کرهٔ زمین به طور کلی به ۴ بخش تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از سنگ‌کره (لیتوسفر)، آب‌کره (هیدروسفر)، هواکره (اتمسفر) و بیوسفر. بعضی از دانشمندان یخ‌کره را نیز جزء این تقسیم‌بندی می‌دانند. هر کدام این بخش‌ها شامل اکوسیستم‌هایی گوناگون هستند که به طور کلی محیط زیست را تشکیل می‌دهند. [۴]
اکوسیستم‌های اصلی آبی
زیستگاه‌های مرز بین خشکی و دریا
زیستگاه‌های اصلی خشکی
زیستگاه‌های اصلی هواکره
بیوسفر
تأثیرات انسان بر محیط زیست
بر اساس گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۰۱، تقریباً تمامی عوامل تشکیل‌دهندهٔ محیط زیست تحت تأثیر فعالیت‌های انسان قرار گرفته‌اند.
خاک‌ها
فرسایش خاک زمین‌های کشاورزی به دست انسان.
مهمترین آثار فعالیت‌های انسان بر خاک عبارت اند از مسمومیت و فرسایش که موجب تخریب و کاهش توان زمین‌های زراعی می‌شوند. به طور کلی فرسایش خاک پدیده‌ای طبیعی است که به وسیلهٔ عواملی چون باد، رواناب‌های سطحی و تغییرات دما انجام می‌گیرد. با این حال، فعالیت‌های انسان از جمله زراعت مفرط، آبیاری زمین‌های زراعی، محصولات تک‌کشتی، چریدن بیش از حد دام‌ها در مراتع، جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی باعث از بین رفتن تعادل موجود میان روند تخریب و ایجاد خاک، و در نهایت آلودگی آن می‌شوند.
مسمومیت خاک می‌تواند در اثر افزایش نمک‌های خاک توسط ماشین‌آلات
کشاورزی و یا آلودگی مستقیم آن توسط افراد یا کارخانه‌ها به ایجاد شود. در
این صورت خاک ناحاصل‌خیز و حتی سمی برای برخی گیاهان می‌شود.
آب‌ها
طبق سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، مهمترین تأثیرات فعالیت‌های انسان بر روی آب‌ها در سه مورد خلاصه می‌شود: مصرف بیش از حد آب و از بین رفتن منابع آب، و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی.
امروزه تأمین آب شیرین برای بعضی کشورها یک بحران جدی محسوب می‌شود. بر
اساس گزارش‌های این سازمان در سال ۲۰۰۱، در صورت عدم اقدامات مناسب، در
سال ۲۰۳۰ ۳٫۹ میلیون نفر دچار این بحران خواهند شد. قابل توجه‌است که این
بحران خود با روند کنونی افزایش جمعیت اوج نیز خواهد گرفت.
گرم شدن زمین نیز در از بین رفتن منابع آب به خصوص در مناطقی چون آسیای مرکزی، آفریقای شمالی و دشت‌های بزرگ ایالات متحده نقش می‌دارد.
کیفیت آب‌ها نیز بحران دیگری است که برخی کشورها در پیش رو دارند.
میزان آلودگی برخی آب‌ها و روند افزایش آن در بسیاری از نقاط کرهٔ زمین
بسیار نگران‌کننده می‌باشد. آب‌های سفره‌های زیرزمینی و رودها و دریاچه‌ها منابع مهم تأمین آب شیرین هستند که مستقیماً در معرض آلودگی توسط فعالیت‌های انسان قرار دارند. آلودگی دریاها نیز علاوه بر دخالت مستقیم انسان، تحت تأثیر آلودگی آب‌های شیرین و چرخهٔ آب می‌باشد.
علل آلودگی آب‌ها ممکن است فیزیکی یا شیمیایی باشند:
- آلودگی فیزیکی همچون آلودگی گرمایی (مصرف آب برای خنک کردن دستگاه‌های صنعتی که موجب افزایش دمای آب و در نهایت از بین رفتن برخی گونه‌های گیاهی یا جانوری می‌شود) یا رادیواکتیو (در اثر حوادث هسته‌ای).
- آلودگی‌های شیمیایی بسیار گوناگون می‌باشند و می‌توانند در اثر ورود
مواد شیمیایی حاصل از کارخانه‌ها، کشاورزی یا فاضلاب‌های شهری به درون آب
باشد. مصرف مواد شیمیایی ضد آفت در کشاورزی از علل مهم آلودگی آب‌های
زیرزمینی یا سطحی است که مستقیماً موجب مرگ بسیاری از گونه‌ها می‌شود.
همچنین، مصرف کودهای نیترات‌دار و فسفات‌دار
موجب افزایش این عناصر در آب‌ها می‌شود. در نتیجه، باکتری‌ها و جلبک‌های
سطح آب که از این مواد تغذیه می‌کنند به سرعت رشد می‌کنند و زیاد می‌شوند
و موجب کمبود اکسیژن محلول در آب و در نتیجه مرگ اغلب گونه‌های ساکن زیر
آب می‌شوند.
آلودگی توسط فلزات سنگین چون جیوه، آرسنیک، سرب و روی نیز که حاصل از فعالیت کارخانه‌هاست طی زنجیره‌های غذایی انباشته می‌شود و جان بسیاری از جانوران و نیز انسان را تهدید می‌کند.
آلودگی آب‌ها همچنین موجب بارش‌های اسیدی می‌گردد که برای محیط زیست سمی می‌باشند. آلودگی توسط هیدروکربن‌ها (همچون نفت)، پلی‌کلروبی‌فنیل‌ها
(که سمی و سرطان‌زا هستند) و سایر مواد شیمیایی چون انواع داروها، مواد
شوینده... نیز مثال‌های دیگری از آلودگی شیمیایی آب‌ها هستند.
هوا
نوشتار اصلی: آلودگی هوا
آلودگی هوا عبارت است از ورود مستقیم یا غیر مستقیم هر عنصری توسط
انسان که احتمال ایجاد اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان و محیط زیست را
داشته باشد. انواع آلودگی‌های هوا عبارت‌اند از:
- گازهای شیمیایی سمی که غالباً حاصل واکنش‌های سوختن هستند:
- اوزون، که وجودش در لایه‌های پایینی هواکره تأثیرات خطرناکی بر سلامتی جانداران دارد.
- گازهای حاصل از سوختن چون دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای ازت، مونوکسید کربن، سولفید هیدروژن و بعضی گازهای گلخانهای.
- گرد و غبار و ذرات معلق در هوا
- گازهای گلخانهای همچون دی‌اکسید کربن، متان و فلوئوروکربن‌ها.
- فلزات سنگین همچون آرسنیک، سرب، روی، مس، کروم، جیوه و کادمیوم که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد هوا می‌شوند.
[۳]
پیمان کیوتو
نقشه اعضای پیمان کیوتو، که با کشورهای رنگ سبز تیره نشان داده شده‌است،
قرارداد را تصویب و امضا کرده‌اند و رنگ زرد نشان دهنده کشورهایی است که
پیمان را امضا کرده و در صدد تصویب آن می‌باشند.به ویژه، استرالیا و
ایالات متحده آمریکا که پیمان را امضا کرده‌اند اما از تصویب آن سر باز
می‌زنند.
نوشتار اصلی: پیمان کیوتو
پیمان کیوتو پیمانی است بین‌الملی به منظور کاهش صدور گازهای گلخانهای، که عامل اصلی گرم‌شدن زمین در دهه‌های اخیر محسوب می‌شوند. این پیمان که پیمان‌نامهٔ ریو را تکمیل و ترمیم می‌کند در چارچوب سازمان ملل متّحد شکل گرفت.
طی سالهای اخیر با افزایش گازهای گلخانهای نظیر متان، دی اکسید کربن،
بخار آب و اکسید نیتروژن در جو زمین، دمای کره در حال افزایش می‌باشد که
این امر باعث ایجاد تغییرات ناخوشایند در محیط زیست خواهد شد.
از این رو در سال ۱۹۹۷ طی پیمانی معروف به کیوتو کشورهای صنعتی متعهد
شدند که ظرف ده سال آینده میزان انتشار گازهای گلخانهای خود را ۵٪ گاهش
دهند و به کشورهای در حال توسعه کمک‌های مالی برای افزایش ضریب نفوذ
استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی، اعطا نمایند.
البته CFC که از گازهای صنعتی می‌باشد نیز از جمله گازهای گلخانهای محسوب
می‌شود، این گاز در گذشته بطور وسیع در کندانسورهای یخچال و بمنظور خنک
کردن درون یخچال بکار می‌رفت، اما امروزه به دلیل ایجاد اثر گلخانهای،
استفاده از آن در بسیاری از کشورها ممنوع شده‌است.
رشته محیط زیست
رشته علمی محیط زیست: (مهندسی منابع طبیعی : محیط زیست)شامل رشته‌هایی نظیر بوم‌شناسی گیاه‌شناسی، جانورشناسی، زیست‌شناسی، سیستماتیک، مرفولوژی، فیزیولوژی، مدیریت، حیات وحش، شیمی آلی، زمین‌شناسی مساحی، ریاضی، فیزیک، برنامه‌ریزی شهری، جغرافیا، اقتصاد، ارزیابی، آلودگی، اپیدمیولوژی، بهداشت، هواشناسی، مدیریت کشاورزی، و ژنتیک
می‌باشد. به تازگی در ایران این رشته رونق پیدا کرده‌است وبه دلیل حیاتی
بودن این رشته افراد با سطح علمی بالا جذب این رشته می‌شوند (در سطح آزمون
سراسری) ولی در کشور ایران بهره وری از این رشته آنچنان که باید با توجه
به شرایط اکولوژیکی خاص منطقه صورت نمی‌گیرد.[۵]
سازمان محیط زیست
نوشتار اصلی: سازمان حفاظت محیط زیست ایران
سازمان حفاظت محیط زیست ایران سازمانی دولتی است که بر امور مربوط به
حفظ محیط زیست ایران نظارت دارد. این سازمان وابسته به ریاست جمهوری ایران
است. از مهمترین وظایف آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- تحقق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به منظور حفاظت از
محیط زیست و تضمین بهره‌مندی درست و مستمر از محیط زیست و همسو با توسعه
پایدار.
۲- پیش‌گیری و ممانعت از تخریب و آلودگی محیط زیست.
۳- حفاظت از تنوع‌زیستی کشور.
عوامل تخریب زیست بوم ها
از اصلی ترین عوامل از بین رفتن و تخریب زیست بوم‌ها می‌توان به :
سوزاندرن و قطع درختان به منظور تهیه ذغال و هیزم، قطع درختان برای تولید
الوار و مصالح ساختمانی و صنعتی و گسترش بی رویه شهرها و کارخانه‌ها اشاره
کرد.
جستارهای وابسته
پیوند به بیرون
- سازمان مرکزی حفاظت محیط زیست ایران
منابع
- ↑ «محیط زیست» (فارسی). دانشنامهٔ رشد. بازبینی‌شده در ۱۳ خرداد ۱۳۸۸.
- ↑ «کلیه واژه‌های گروه مهندسی محیط زیست» (فارسی). فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی. بازبینی‌شده در ۱۳ خرداد ۱۳۸۸.
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ «ویکی‌پدیای فرانسوی» (فرانسوی). بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۰۹.
- ↑ «ویکی‌پدیای انگلیسی» (انگلیسی). بازبینی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۰۹.
- ↑ مبانی محیط زیست تالیف کنت وات، ترجمه عبدالحسین وهاب‌زاده
کلیه حقوق تحت مجوز