قالی‌های ذهنی بافته شده در
این منطقه به لحاظ طرح و رنگ بسیار متنوع‌اند و در برخی نقوش با نقوش
گلیم‌های این منطقه تشابه دارند. در عمده قالی‌ها رنگ سیاه و قرمز به کار
رفته است و....
شهرستان بویین‌زهرا در جنوب دشت قزوین
و در فاصله 50 کیلومتری از شهر قزوین قرار دارد. مرکز آن شهر بویین‌زهرا و
دارای شش بخش به نام‌های مرکزی، آبگرم، آوج، دشتابی، رامند و شال و 14
دهستان و حدود 320 آبادی است.
این
شهرستان با وسعتی حدود 6 هزار کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به 148هزار نفر
از شمال به شهرستان قزوین و البرز، از جنوب به استان‌های مرکزی و همدان،
از شرق به استان تهران و از غرب به شهرستان تاکستان محدود می‌شود.
سابقه
سکونت در شهرستان بویین‌زهرا بر اساس آثار به دست آمده، به قبل از میلاد
مسیح باز می‌گردد. دشت قزوین دارای تمدنی کهن است که در لابه‌لای صدها تپه
باستانی این منطقه، می‌توان تمدن دیرینه‌ای با بیش از 9 سال را مشاهده
کرد.
آثار
کشف شده از جنس طلا، برنز و سفال با نقوش شطرنجی و نقاشی حیوانات از حیث
تنوع و تناسب در شکل و رنگ آمیزی، جزو نمونه‌های ارزنده سفال پیش از تاریخ
در این منطقه است.
زلزله‌هایی که در این منطقه رخ داده در تاریخ و سکونت مردمان آن تاثیر بسیاری داشته است.
از جمله مراکز دیدنی این شهرستان، می توان به برج‌های دوگانه خرقان، کاروانسرای محمدآباد، کاروانسرای آوج، کاروانسرای هجیب، سایت تاریخی سگزآباد، تپه زاغه و تپه قبرستان اشاره کرد.
وجود
کاروانسراها و تپه‌های تاریخی، اهمیت این منطقه را در تجارت و قرار داشتن
در منطقه‌ای پر رفت و آمد و گذرگاه ارتباطی شهرهای مختلف به اثبات
می‌رساند، به طوریکه گذر راه تاریخی ابریشم از این شهرستان محرز است.
از جمله هنرها و صنایع‌دستی شهرستان بویین‌زهرا به طور عمده می‌توان به قالی‌بافی و گلیم‌بافی
اشاره کرد. بافت قالی و گلیم از دیرباز در این منطقه رواج داشته و تا
حدودی رونق خود را تا به امروز حفظ کرده است. نزدیکی این منطقه با مناطق
مرکزی ایران، تاثیرپذیری نقوش و دستبافته‌‌ها را بیشتر نشان می‌دهد.
گلیم‌بافی
منطقه دشتابی دارای گلیم‌های منحصر به فردی است که به نام بزرگترین روستای آن، ارداق گلی یا گل ارداق
نامیده می‌شود. این نقش بسیار شبیه نقوش گلیم‌های بیجار، خمسه و شاهسون
است. تقریباً در تمامی خانه‌های منطقه دشتابی و به ویژه ارداق، گلیم وجود
دارد.
گلیم در این منطقه، «کیلیم» خوانده می‌شود و تکنیکی که در بافت آن مورد استفاده قرار می‌گیرد، بافت دورو، چاک‌دار و منحنی
است. اکثر دارها در این منطقه به صورت افقی و از جنس فلز است. از مشخصات
این گلیم‌ها می‌توان به به کاربردن رنگ‌های زنده، تند و مکمل در کنار هم
اشاره کرد. نقوش برگرفته از طبیعت و محیط زندگی، پیکره‌های انسانی و
طرح‌های پرندگان و گیاهان است.
در
گلیم ارداق کمتر به نقوش هندسی بر می‌خوریم. پراکنده‌بافی، بافت نقوش
متعدد و درهم ریختگی نقش مایه‌ها و آرایش نامتقارن در گلیم‌بافی آنها رایج
است. نقوش منحنی و تعدد حاشیه در این گلیم‌ها مشاهده می‌شود و از اسامی
معروف نقوش گلیم ارداق می‌توان به عروسک (غلچاق)، سرمه‌دان (ترساگل)،
آلماگل، ستاره، سه‌حوض، امین آغان و ... اشاره کرد.
ژنده گلیم
در این منطقه همچنین نوع خاصی از گلیم به نام ژنده گلیم رواج دارد. در بافت این نوع گلیم از تکه پارچه‌های نخی کهنه که به صورت نوارهای یک سانتی‌متری بریده شده استفاده می‌شود.
این
گلیم از استحکام بسیار بالایی برخوردار است و معمولاً به عنوان پادری روی
ایوان خانه‌های روستایی استفاده می‌شود. از نظر بافندگان، این نوع گلیم
ارزش چندانی ندارد و معمولاً به صورت راه راه‌های رنگی بافته می‌شود، اما
ذوق بافندگان، این گلیم را بی‌نصیب نگذاشته، به طوریکه گاهی گلیم‌های ژنده
منقوش نیز مشاهده شده است.
هرچند
این گلیم ارزش مادی زیادی ندارد، اما بافت آن به ذوق و تفکر صرفه‌جوی
هنرمندان این منطقه اشاره دارد که از کوچکترین و کمترین مواد استفاده کرده
و به اقتصاد خانواده خود کمک کرده‌اند.
قالی‌بافی
بافت
قالی در اکثر روستاهای بویین زهرا رایج بوده و در حال حاضر نیز از رونق
خوبی برخوردار است. در گذشته بافت قالی‌های روستایی و ذهنی بافت رواج
بسیاری داشته، ولی در چند سال اخیر بافندگان قالی زیر نظر کلرفرما به بافت
قالی‌هایی با نقوش قم و تبریز روی آورده‌اند.
قالی‌های
ذهنی بافته شده در این منطقه به لحاظ طرح و رنگ بسیار متنوع‌اند و در برخی
نقوش با نقوش گلیم‌های این منطقه تشابه دارند. در عمده قالی‌ها رنگ سیاه و
قرمز به کار رفته است و نقش حوض و انواع نقوش گیاهی و پرندگان در متن قالی
دیده می‌شود.
بافندگان
این منطقه بر این باورند که روز جمعه برای شروع بافت روز مناسبی نیست و یا
به عبارتی شگون ندارد. در جهیزیه عروس گلیم دست بافت جزئی جدایی ناپذیر
بوده که هنوز هم این رسم پابرجاست.
سایر صنایع‌دستی استان
بافت
جاجیم به صورت راه راه در گذشته در اکثر مناطق این شهرستان رواج داشته که
متاسفانه بافت آن رو به فراموشی است. از سایر صنایع‌دستی شناسایی شده در
این منطقه می‌توان به حصیربافی، بافتنی‌های سنتی، آهنگری سنتی، ساخت ادوات
چوبی، زیورآلات سنتی، رودوزی‌های سنتی، قلاب‌بافی، گیوه‌بافی، گچبری و ...
اشاره کرد.
به
طور کلی شهرستان بویین زهرا از غنی‌ترین مناطق در حوزه صنایع‌دستی استان
قزوین شناخته می‌شود، هرچند وقوع چندین زلزله در این منطقه به ویژه زلزله
سال 1341 و زلزله اخیر در آوج باعث آسیب‌های جدی و مهاجرت بسیاری از افراد
به شهرهای مجاور شده است، اما وجود روح هنرمندانه در این مناطق باعث شده
که هنرهای بومی به دست فراموشی سپرده نشوند و امید است بتوان با
برنامه‌های ترویجی، در حفظ هنرهای این منطقه گام موثری برداشت.
کلیه حقوق تحت مجوز